Դիմավորում ենք օդանավակայանում, տեղափոխում հյուրանոց՝ Երևանում, փոքրիկ, թեթև պտույտ ոտքով` Երևանի Ազատության, Մաշտոցի, Սայաթ-Նովայի, Խանջյանի, Կոմիտասի, Բաղրամյանի, Տիգրան Մեծի պողոտաներով, Ամիրյանի, Կորյունի, Թումանյանի, Պուշկինի, Սարյանի, Թամանյանի, Լեոյի, Աբովյանի փողոցներով, Հանրապետության, Ֆրանսիայի, Մոսկվայի, Շահումյանի, ՇառլԱզնավուրի, Սախարովի, Ազատության հրապարակներում, Հաղթանակի, մանկական այգիներում, Կասկադում, Գաֆեսճեյան արվեստի կենտրոն, Շառլ Ազնավուրի տուն-թանգարան, Միսակ Մանուշյանի պուրակում, Կարապի լճի պուրակում, Անգլիական այգում, Երևանի 2800-ամյակի զբոսայգում, հանդիսավոր ընթրիք ժամանման կապակցությամբ ՝ 21:00, գիշերակաց Երևանում:

Երևան- նախաճաշ 06:30, Զորավոր Սուրբ Աստվածածին Եկեղեցի, որի բակում գտնվող մատուռում պահվում են Հիսուս Քրիստոսի աշակերտներից՝ Անանիա Առաքյալի մասունքները, Ս.Աստվածածին կաթողիկե եկեղեցի, Ս.Աննայի եկեղեցի, կաթողիկոսի նստավայր, Ազգային Անվտանգության Ծառայության թանգարան, Ժողովրդական արվեստի թանգարան, Մատենադարան գիտահետազոտական ինստիտուտ գրպահոց, Երկրաբանական թանգարան, Կոնդի Ս.Հովհաննես եկեղեցի, Ալեքսանդր Թամանյանի անվան ճարտարապետության ազգային թանգարան-ինստիտուտ, Ճաշ 14:00, Հայաստանի պատմության թանգարան, Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, Հայփոստի ֆիլատելիայի բաժին, փայտարվեստի թանգարան, իրանական կապույտ մզկիթ, Ս.Սարգիս առաջնորդանիստ եկեղեցի, Երևան քաղաքի պատմության թանգարան, Էրեբունի ամրոց, որն ավելի հին է քան Հռոմը, Էրեբունի թանգարան, Վարդավառի այգի, Սասունցի Դավիթ կայարանի շենքը և երկաթուղու թանգարանը: Ընթրիք 21:00, գիշերակաց Երևանում:

Երևան – Նախաճաշ՝ 06:00 Ռուսական Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Ս.Հակոբ եկեղեցի, Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Խ.Աբովյանի տուն-թանգարան, Ֆրիտյոֆ Նանսենի թանգարան, այգի և եկեղեցի, Ս.Սարգիս եկեղեցի, Ջրվեժ - Սուրբ կաթողիկե եկեղեցի, Ջրվեժի անտառ արգելոց, Ողջաբերդ - Չարենցի կամար որտեղից բացվում է գեղատեսիլ տեսարան դեպի Արարատ լեռը պարզ եղանակի ժամանակ, քարանձավային բնակատեղի, Գեղադիր - 2-րդ աշխարհամարտի հուշարձան, քրդերի կողմից չորացված գետի հունը և պատմությունը; Գառնի - Ս.Սիոն եկեղեցի, Գառնու հեթանոսական տաճար, միակ կանգուն մնացած հեթանոսական տաճարն է Հայաստանում թողնված որպես հիշողություն, որ հայ ժողովուրդը հրաժարվել է սխալ կրոնից և ընդունել քրիստոնեությունը, թագավորական պալատը և բաղնիքը, կիսավեր Մատուռ Խումարժամ, Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Մաշտոց Հայրապետ եկեղեցի, Գառնու ձոր, հին կամուրջ՝ Ազատ գետի վրա, Քարերի սիմֆոնիա բնական հուշարձան, Ս.Աստվածածին խոնարհված եկեղեցի; ճաշ 12:00; Գողթ – Վիշապաքար՝ ք.ա. 3-2 հազ., քարայր-կացարանների համալիր՝ բնական և արհեստական; Գեղարդ - Գեղարդի վանական համալիր 12-20դդ., ընդգրկված է ՅՈւՆԵՍԿՈ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում, Գեղարդի -կոթող ուղենիշ, Հուշակոթող Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1978թ, Մատուռ Սբ. Գևորգ 18 դ. գյուղի մեջ; Գեղաշեն - Ս.Գևորգ եկեղեցի, Ս.Սարգիս մատուռ; Զառ - Քրիստոսից առաջ 4-3-րդ հազարամյակներ, ժայռապատկերների համալիր սառած լավայի հոսքի աջ և ձախ կողմերում, որսի, մարդու ոտքրի մոտ օձի, որսորդի, այծի, մարդու և աստղի, նախամարդու տեսարաններով; Ակունք - Ս.Կարապետ և Ս.Մարիամ Աստվածածին եկեղեցիներ, մատուռներ Ս.Սարգիս և Ս.Ամենափրկիչ, Սուրբ Պողոս Պետրոս եկեղեցի, քարայր-կացարան, 2-րդ համաշխարային պատերազմի զոհերի հուշահամալիր; Կաթնաղբյուր - Կարմիր խաչ մատուռ; Արամուս - Ս.Նշան Ծիրանավոր եկեղեցու կանգուն մնացած մասը, Սուրբ Հակոբ եկեղեցի, մատուռ Ս.Աստվածածին; Մայակովսկի - եկեղեցի Ս.Գևորգ, եկեղեցի Ս.Հովհաննես; Նոր գյուղ - եկեղեցի Ս.Աստվածածին; Աբովյան - Ս.Ստեփանոս, Ս.Հովհաննես 2014թ, եկեղեցիներ, Հայաստանը Ռուսաստանին միացնելու 50-ամյակի հուշարձան, 2-րդ համաշխարային պատերազմի ռազմագերիների գերեզմանոց, Հայ և Ռուս ժողովուրդների բարեկամության թանգարան, հուշարձան Տրդատ Գ.արքային; Առինջ – Սուրբ գետարգելի Ձագարավանք վանական համալիր 7-17դդ, Մատուռ Սբ. Կարապետ 20դ., Եկեղեցի Սբ. Հովհաննես 1880թ,, Մատուռ Կարմրավոր 13 դ. Բազմաթիվ խաչքարեր,Վարպետ Լևոնի Աստվածային գետնափորը; ընթրիք 21:00; գիշերակաց Երևանում:

Երևան - նախաճաշ 06:00; Արզնի - Ս.Մարիամ Աստվածածին ասորական եկեղեցի; Նոր- Հաճն - Ս.Ամենափրկիչ եկեղեցի, Ս.Կիրակի եկեղեցի; Արգել - Ս.Գրիգոր զորավարի եկեղեցի 1890թ, քարայր կացարաններ, Թուխ մանուկ մատուռ; Կարենիս
- Վանական համալիր Կարենիս 6-7դդ, Մաթևոս և Անդրեաս Առաքյալների վանք, ստորգետնյա դամբարան որտեղ պահվել են Առաքյալների մասունքները;
Ալափարս - Ս.Աստվածածին և Վարդան զորավար՝ 10-րդ դարի եկեղեցիներ; Բջնի - Ս.Թադևոս, Ս.Խաչ, Ս.Գևորգ, Թուխ Մանուկ, Ս.Հովհաննես, Ս.Աստվածամայր եկեղեցիներ, Կիրակնամուտ մատուռ, Բջնիի բերդ, Բջնիի հանքային ջրերի աղբյուր, որից կարող եք վերցնել ձեզ հետ ինչքան ցանկանաք; Քաղսի - Ս.Աստվածածին եկեղեցի 10դ վերականգնվել է՝ 1905թ, Ս.Վարվառա մատուռ, Ս.Գևորգ, Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Դամբարաններ, որոնցից վերցրված գտածոները պահվում են Հայաստանի պետական թանգարանում; Հրազդան- Մաքրավանք վանական համալիր10-17դդ, քարվանատուն 13-րդ դար, Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Սուրբ Մանուկ եկեղեցի; Սևան- Ս.Գևորգ, Ճաշ 13-00; Սևանավանք վանական համալիր, որը գտնվում է Սևան լճի, Աղթամար թերակղզու վրա; Լճաշեն - Ս.Հռիփսիմե եկեղեցի, Գանձավանք, վանական համալիր Կարմիր վանք 9դ, Ուրարտական արքա Արգիշտի Ա-ի արձանագրությունը; Սևան-Գավառ ճանապարհի ձախ կողմում քարաժայռի վրա, երեսով դեպի լիճը, Ուրարտական Մենուա արքայի արձանագրությունը, Հայրավանք վանական համալիր 13դ; Նորատուս - Շոռգոլի վանք, Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Նորատուսի մատուռ, Դափուց վանք, Նորատուսի 10-18-րդ դարերի խաչքարեր և գերեզմանատուն, սա խաչքարերի ամենամեծ հավաքածուն է: Պատմության համաձայն, Լենկթեմուրի արշավանքի ժամանակ գյուղացիները խաչքարերի վրա հագցնում են զինվորական հագուստ, սաղավարտ և ամրացնում զենքեր: Հեռվից խաչքարերի բազմությունը նմանվում է բազմամարդ բանակի, ինչի արդյունքում թշնամու բանակը նահանջում է; Գավառ - Ս.Ստեփանոս մատուռ, Առնեղի վանք 7դ, Եկեղեցական համալիր Ս.Աստվածածին եկեղեցի և Ս.Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի, Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի; Գանձակ - Ս.Աստվածածին 4-5դդ, վերականգնված՝ 16-րդ դարում Վարդա տիկնոջ կողմից, Ս.Գևորգ, Սարուխան - Ս.Գևորգ 1883թ; Լանջաղբյուր –Իլիկավանք, Ս.Խաչ; Վարդաձոր - ձիթհան, Ս.Սարգիս, Ս.Աստվածածին եկեղեցիներ; Ձորագյուղ - Վանական համալիր Շողագավանք 5-17դդ, խաչքարերով գերեզմանոց, Ս. Պողոս Պետրոս եկեղեցի՝ 877թ., պատվիրատու Սյունյաց Մարիամ Իշխանուհի, Մասրուց Անապատ; Ծակքար -Ս.Աստվածածին; Ներքին Գետաշեն - Բազմաթիվ խաչքարեր, Ս.Աստվածածին եկեղեցի 851թ, Ս.Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի 19դ; Վերին Գետաշեն - Ս.Աստվածածին եկեղեցի, ջրաղացներ, Վահան Հազարապետի տապանաքար, մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի քարայր կացարան Ագրիճա; Ծովասար - Ս.Գրիգոր Լուսավորիչ 9դ; Լիճք - եկեղեցի Ս.Աստվածածին; Մարտունի - Ս.Աստվածածին եկեղեցի, ընթրիք 20:30, գիշերակաց Մարտունիում:

Մարտունի— նախաճաշ 07:00,  Աստղաձոր- խաչքարեր; Զոլաքար - Ս. Գևորգ 19-րդ դար; Վարդենիկ - Հայաստանի ամենամեծ գյուղը 20000 բնակչությամբ; Ս.Աստվածածին, Իշխանավանք, մատուռ Ս. Հովհաննես, մատուռ Ս.Աստվածածին, ջրաղացերի համակարգ, ջրանցքների համակարգ, բազմաթիվ արվեստի գլուխգործոց խաչքարներ; Արծվանիստ –Վանեվան վանական համալիր 9դ, ըստ շինարարական արձանագրության, համալիրի գլխավոր Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին կառուցվել է 903թ. հայոց սպարապետ Շապուհ Բագրատունու կողմից, իր քրոջ՝ Սյունյաց իշխանուհի Մարիամի տեսչությամբ, 914 թվականին Վանեվանում է թաղվել արաբական արշավանքի արդյունքում զոհված հայոց թագավոր Սմբատ Ա Բագրատունին, 980-ական թվականներին վանքը նորոգել և գավիթ է կառուցել Աշոտ Գ Ողորմածի որդին՝ ապագա Գագիկ Ա Բագրատունի թագավորը, Ս.Աստվածածին եկեղեցի ; Մաքենիս - Մաքենյաց վանք17դ; Գեղհովիտ - Ջրաղաց Պողոսի 1828 թ., վերականգնվել է՝ 1982 թ, ջրաղացների համակարգ 17-19 դդ., Մենհիր մ.թ.ա. 2-1 հազ. Ռոբերտ Հարությունյանի հողամասում, Մատուռ Թուխ Մանուկ վերականգնվել է՝ 1913 թ., 1997 թ., Ձիթհան 17 դ. գյուղի մեջ, մթա 2-3 հազ., ամրոցների մնացորդներ; 
Մադինա– Արմաղան լեռան լիճ, եկեղեցի, Օրբելյանների քարավանատուն, որը գտնվում է Վարդենյաց լեռնանցքի հարավային լանջին (2410մ) , որտեղ գիշերել է ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն՝ Չինաստանից մետաքսի ճանապարհով քարավանի հետ վերադառնալիս,Մարկո Պոլոն իր Աշխարհի բազմազանության մասին գրքում հիշատակում է այդ մասինԻր գրքում Մարկոն պատմում է, թե ինչ հետաքրքիր բաներ է տեսել ճանապարհին։ Խոսում է Հայաստանում գտնվող այն սարի մասին, որի վրա, ըստ ավանդության, կանգնել է Նոյի տապանը, Պարսկաստանում եղող այն գերեզմանի մասին, որտեղ, ըստ ենթադրությունների, թաղված են մանուկ Հիսուսին այցի եկած իմաստունները: Քարավանատան երկարությունը 35,5մ է:Քարավանատան շենքը կառուցվել է 1332թ. Չեսար Օրբելյանի իշխանության օրոք, սրբատաշ բազալտով; ճաշ 13:00; Հորս - բնակելի տուն. Իշխան Չեսար Օրբելյանի ապարանքը (Չեսարի դարպաս)14 դ.; Արտաբույնք Հուշարձան Ավարայրի ճակատամարտում և Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1977 թ, մատուռ վերականգնված՝ 20դ., Հորբատեղ հանքային բնական, գազավորված, բուժիչ ջրի աղբյուր,Արտաբույնք վանական համալիր - Ցախաց քար, (Ցախաց քար/Աստվածածնի անապատ/Արեգունու Սբ. Գրիգոր/Սբ. Կարապետ/Ղոշավանք/ Ցագանկար) 10դ, – Սմբատաբերդ 10-14դդ., Եղեգիս - Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 10 դ., վերականգնված՝ 1703 թ., Եկեղեցի Սբ. Նշան (Սբ. Կարապետ) 13 դ,Եկեղեցի Սբ. Ստեփանոս, Զորաց եկեղեցի, ընթրիք 21:00, գիշերակաց Եղեգիսում:

Եղեգիս- նաշաճաշ 06:30, Շատին - Վանական համալիր Շատիվանք (Շատանյա վանք, Շատինի վանք, Շատիկո անապատ) 929 թ., 10-17-րդ դդ., Եկեղեցի Սբ. Սիոն 1655թ.պատվիրատու՝ ջուղայեցի վաճառական Հակոբ; Շատին գյուղում 2008թ.-ից բեզոարյան այծերին և արջերին դիտելու դիտարան է գործում: Դիտակետը կառուցվել է Հայաստանի և Նորվեգիայի բնապահպանության նախարարությունների ֆինանսավորմամբ: Դիտակետը հագեցած է համապատասխան տեխնիկայով, ունի հանգստանալու համար նախատեսված տաղավար։ Դիտակետից այն կողմ ձորն է, իսկ ձորից այն կողմ վեր են խոյանում Շատինի քարքարոտ լեռները: Ժայռերի վրա երևում են այծերի ոտնահետքերից առաջացած արահետները: Այծերին ու արջերին կարելի է նաև անզեն աչքով տեսնել: Կենդանիներն արդեն ընտելացել են մարդու ներկայությանը, հետևաբար՝ երբևիցե արտառոց շարժ չի նկատվում։ Այստեղից կարելի է հետևել և տեսնել, թե ինչպես են այծերն իջնում ձոր՝ ջուր խմելու;

Վերնաշեն – Սպիտակավոր 13 դար, գտնվում է կիսավեր Պռոշաբերդի ամրոցում, կառուցված է սպիտակ ֆելզիտից դրա համար կոչվում է սպիտակավաոր:Եկեղեցին հարուստ է խորիմաստ քանդակներով որոնցից Հատկապես ուշադրության է արժանի Քրիստոսի ամբողջական քանդակը, որի երկու կողմում մակագրված է «Յիսուս Քրիստոս»։ Եկեղեցու տարածքում է գտնվում ազգային հերոս, գաղափարական առաջնորդ, հայ մեծ զորավար ու քաղաքական գործիչ, Լեռնահայաստանի սպարապետ Գարեգին Նժդեհի գերեզմանը։1983թ. Գարեգին Նժդեհի աճյունը, հայոց կաթողիկոսի մի խումբ հայրենասեր երիտասարդների և Նժդեհի եղբոր միջոցով, Վլադիմիր քաղաքի բանտային գերեզմանատնից գաղտնի տեղափոխվում է Երևան։Ճաշ 13-30:

Եկեղեցի Սբ. Խաչ (Արկազնի Սբ. Խաչ),կառուցված է 1872 թ., պատվիրատու՝ Գևորգ Դ կաթողիկոս, Եկեղեցու հարավարևելյան ավանդատանն է ամփոփված Հիսուս Քրիստոսի խաչելության փայտի մասունքը, ինչի արդյունքում էլ այն ստացել է «Սուրբ Խաչ» անվանումը,
Եկեղեցի Սբ. Հակոբ 19 դ., Թանահատի վանք, վաղ միջնադարյան եկեղեցական համալիր Հայաստանի Վայոց ձորի մարզի Վերնաշեն գյուղից մոտ 7 կմ հարավ-արևելք։։ Թանահատի վանքը կոչվել է նաև Կարմիր վանք՝ կարմիր քարից կառուցված լինելու պատճառով։ Վանքը կառուցվել է հեթանոսական մեհյանի տեղում, որը նվիրված է եղել հայոց հեթանոսական դիցուհի Անահիտին։ 5-րդ դարում այստեղ հիմնադրվել է քրիստոնեական տաճար։ Պատմիչները հիշատակում են 8-րդ դարից Վանքին կից սփռված է վաղ միջնադարյան գերեզմանատունը։ Թանահատի վանքը գործել է մինչև ուշ միջնադար և այժմ լավ վիճակում է։
Ըստ ժողովրդական ավանդության` Հնում Սպիտակավոր, Արկազի Սուրբ Խաչ և Թանադե վանքերը կրակի լույսի ազդանշաններով կապակցվում և լուրեր էին փոխանցում իրար։ Գլաձոր  «Գլաձորի Համալսարան» պատմամշակութային արգելոց-թանգարանը կազմված է Սբ. Ստեփանոս, Վարագա Սբ. Նշան եկեղեցիներից, Գլաձորի Համալսարանի շենքից, Տնտեսական շինություններից և Գերեզմանոցից: Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1979թ.; Մալիշկա Եկեղեցի Սբ. Գևորգ 1863 թ., Ս.Աննայի եկեղեցի; Վայք - Վայքի գինիների գործարան, գինիների համտեսում, Պասկևիչի կամուրջը 17 դար, 1 կմ արևմուտք Արփա գետի վրա, վերականգնված՝ 1827 թ. Պասկևիչի կողմից; Ազատեկ - Եկեղեցի Սբ. Ստեփանոս 17 դար, վերականգնված՝ 1830-ական թթ., մատուռ Փոքր Սուրբ, Մատուռ Սբ. Հակոբ (Մեծ Սուրբ) 1623 թ. 2 կմ արևմուտք; Փոռ - Եկեղեցի (Ժամատուն )1830 թ. զանգակատունը՝ 1910 թ; Գնդեվազ - «Գնդեվանք» Վանական համալիր 10-17 դդ. Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1686 թ.ընթրիք 20-00; Կեչուտ - Կեչուտի ջրամբար, Ս.Գայանե եկեղեցի, Հանքային բուժիչ ջրերի գեյզեր;գիշերակաց Ջերմուկում կամ Գնդեվազում:

  Ջերմուկ- նախաճաշ՝ 07:00, Ս.Գայանե եկեղեցի, Ճոպանուղիով կբարձրանանք սարի գագաթը, որտեղից բացվում է հիանալի և տեսարժան տեսարան, կսրճենք և կիջնենք հետ, Իսրաել Օրիի արձանը, այնուհետև կիջնենք Արփա գետի կիրճը և կհիանանք Ջերմուկի գեղեցիկ ջրվեժով, Ջերմուկի հանքային ջրերի ըմպելասրահ, Ջերմուկի պատկերասրահ; Որոտանի լեռնանցք, Զանգեր, Սյունիքի դարպասներ հուշարձան; Սպանդարյանի ջրամբար, դամբարանադաշտ; Սառնակունք - Ժայռապատկերներ մ.թ.ա. 3-2 հզ. «Ջերմաջուր» («Տաքջուր») վայրում, , Շաքի - ջրվեժ, Սիսիան - Հուշարձան «Արծիվ» (Քաղաքի մուտքը) 1975 թ., նախաճաշ 14:00;- Սիսիանի մոտակայքում գտնվող Քարահունջի մեգալիթյան դարաշրջանի ամենահին աստղադիտարանը: Սա Գորիսի քարահունջը չէ: Շվեյցարացի գիտնական, գիտությունների դոկտոր Հ․Պ․Կլայները 1995 թ․–ին ուսումնասիրել է Քարահունջի տարածքը։։ Նա ուշադրություն է դարձրել N68 քարին, որի փորված խորշի մեջ անձրևաջուր էր լցված։ Ջրի մակերեսից արտացոլված արևի ճառագայթը N69 քարի գագաթի հետ կազմում է որոշակի անկյուն։ Նա կարծիք է հայտնել, որ առանձին կանգնած N200 քարը խաղացել է նույն դերը, ինչ Անգլիայում գտնվող Սթոունհենջի հայտնի Կրնկաքարը։ Կլայները հայտնաբերել է նաև մի շարք գործիքներ, որոնք ամենայն հավանականությամբ առնչվել են աստղագիտությանը։ Այսպիսին էր պրոֆ․ Բոչկարյովի առաջին գլխավոր կարծիքը։ Հետագայում նա կիրառեց այլ մեթոդներ։ 2003 թ․–ին նա ևս եկավ այն եզրակացության, որ Քարահունջը ավելի քան 7500 տարեկան է՝ նշելով, որ այն աշխարհի ամենահին աստղադիտարանն է,Դամբարան մ.թ.ա. 1 դ.-ի կես, Սիսիան քաղաքի արևելյան թաղամասում, պանրագործարանի մոտ իշխանական դամբարան, Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի, Սիսավանի վանք կամ Սիսիանի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի օծվել է 689 թվականին, հուշարձան Արցախյան պատերազմում զոհված ազատամարտիկներին 1993 թ,. Հուշարձան Մեծ Եղեռնի զոհերին 1993 թ., միջնադարյան Կամուրջի պահպանված մասը, Հուշաղբյուր Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1945 թ., Քարադարան 1972 թ., քաղաքի կենտրոնում, որի բակում գտնվում են Ժայռապատկերներ մ.թ.ա. 5-2 հզ. որոնք տեղափոխվել են Ուղտասարից, Տապանաքարեր, 15-16 դդ. քարադարանի բակում, Քարայր – կացարաններ, քարի դար, քաղաքի հյուսիս-արևմտյան եզրին, Սիսիան - Շաքի ճանապարհից աջ և քաղաքի հյուսիսային կողմում, Սբ. Հովհաննես եկեղեցուց արևելք, «Գեղի գլուխ» վայրում, Սիսիանի պատմության թանգարան; Աղիտու - Եկեղեցի վաղ միջնադար գյուղի մեջ կիսավեր, Կոթող 6 դ., Աղբյուր 1702 թ. գյուղի մեջ; Վաղատին - Վանական համալիր Որոտնավանք 10-11 դդ. գյուղից 2 կմ հարավ, Որոտանի կիրճի եզրին գործել է մինչև 20 դ. սկիզբը, բնակելի քարայրներ ուշ միջնադար; Որոտան - Կամուրջ 1855 թ. գյուղից մոտ 500 մ., միաթռիչք, կառուցել է Մելիք Թանգին; Շամբ - բնակելի քարայր,ուշ միջնադար, Շամբ - Դարբաս - Լծեն խաչմերուկի մոտ կավե շերտի մեջ, քառասրահ, ՏԱՏՆԻ հանքային ջրերի և պահածոների գործարան,Շամբի ջրամբար; Գորիս- ընթրիք 18:00, Գիշերակաց Գորիս:  

Գորիս նախաճաշ  07-00,  Հալիձոր - ; Տաթևի թևեր (Տաթևեր), Հալիձորը և Տաթևի վանքը իրար հետ կապող ճոպանուղի Հայաստանում։ «Տաթևեր» ճոպանուղին գրանցվել է Գինեսի ռեկորդների գրքում ՝ որպես աշխարհի ամենաերկար հետադարձելի ճոպանուղի, որը շարժվում է առանց կանգառի(5752 մ),12 րոպե անմոռանալի թռիչք Որոտանի կիրճի վրայով,երկնային մայրուղի 320 մետր բարձրության վրա,ժամանակակից ճարտարագիտական լուծումներ ավստրո-շվեյցարական Doppelmayr/Garaventa խմբի կողմից; Տաթև - Եկեղեցի Սբ. Մինաս 1646 թ. գյուղի մեջ եռանավ բազիլիկ, կառ.` Ներսես եպիսկոպոս, Տաթևի վանք, միջնադարյան վանական համալիր Հայաստանում։ Գտնվում է Սյունիքի մարզի Տաթև գյուղի հարավում՝ Որոտան գետի վտակի ձորի աջափնյա եզերքին։ Ավանդության համաձայն՝ վանքը կոչվել է Թադեոս առաքյալի աշակերտ Եվստաթեոսի անունով։ Ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի, ով հեղինակել է «Սիսական նահանգի պատմություն» աշխատությունը, Տաթևի վանքի առաջին եկեղեցին կառուցվել է 4-րդ դարում, 8-րդ դարի վերջին եղել է Սյունյաց եպիսկոպոսության աթոռանիստը։ Այստեղ են բերվել Քրիստոսի խաչափայտի մասունքով արծաթե հսկա (մարդաչափ) «Բաբկենյան խաչը» (պատրաստել էր Բաբիկ իշխանի որդի Վասակը), Բյուզանդիայից՝ «Աստվածամուխ սուրբ Նշանը», սուրբ Հովհաննեսի, սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի, սուրբ Գրիգոր Ա Լուսավորչի, սուրբ Հռիփսիմեի մասունքները, Աստվածածնի մազերը։ Հիմնական կառույցներից զատ, բակի կենտրոնում, 904 թվականին կառուցվել է ճոճվող հուշասյունը («Գավազան»)՝ միակ կառույցը, որը բազմաթիվ երկրաշարժներից պահպանվել է անխաթար։ Այն ունի ութ մետր բարձրություն, որի ութանկյուն սյան գագաթին դրված է հայկական խաչ - խաչքար և նվիրված է Սուրբ Երրորդությանը։ Սյունը հենված է ութանիստ պատվանդանի վրա, կազմված է 12 մասից, ավարտվում է զարդանախշ քիվով, որի վրա Երկիրը խորհրդանշող գունդ է տեղադրված՝ վրան խաչքար - կողմնացույց։ Սյան վրա ժամացույց և թռչուններ են պատկերված; Կառուցվել է լծակի վրա հիմնված հատուկ տեխնիկայով, որը թույլ է տալիս, որ սյունը ճոճվի ցնցումների ժամանակ և այնուհետև կրկին վերադառնա իր սկզբնական դիրքին։ Սյունը նախագծվել է այնպես, որ ճոճվելու միջոցով ծառայի որպես տագնապի նախազգուշացման համակարգ՝ վանականներին զգուշացնելով զավթիչ բանակների մոտեցման վտանգի մասին։  Տաթևի վանքի ներքևում՝ Որոտան գետի 500 մետրանոց կիրճում է գտնվում Հայաստանի բնության հրաշքներից մեկը՝ Տրավերտինից բնական կամուրջը: Բնության այս հրաշքը ձևավորվել է հազարամյակների ընթացքում ջրի և քամու անդադար ազդեցությունից, որոնք հղկել և փորել են սառած լավային զանգվածները։ Բնական կամրջի լայնությունը 60 մետր է, երկարությունը՝ 30։ Կամրջից ոչ հեռու կարելի է ընկղմվել տաք աղբյուրների ջրում։ Առավել համարձակները կարող են իջնել մինչև գետը՝ հայացք նետելու աղբյուրներից ներքև ընկած խորհրդավոր անձավներին: Որոտանի Կիրճի խորքում, որի վրայով անցնում է «Տաթևեր» ճոպանուղին, հոսում է Որոտան գետը: Գեղատեսիլ կիրճը հարուստ է բուժիչ աղբյուրներով, հնագույն քարանձավներով և ճգնավորների ապաստարաններով; Եկեղեցի Ցաքուտի 932 թ., գյուղից հյուսիս, Որոտանի ձախ ափին՝ Տրավերտինից բնական կամրջի մոտ, «Ցաքուտ» վայրում կառուցել է՝ Սյունյաց Հակոբ եպիսկոպոսը, ծածկը, գմբեթը և արևելյան պատն ավերված, Տաթևի Մեծ Անապատը հիմնադրել է Հակոբ Դ Ջուղայեցի կաթողիկոսը 17 -18 դդ., այն ուշ միջնադարի արժեքավոր համալիրներից է, ռազմական նշանակություն է ունեցել XVIII դարում` Դավիթ Բեկի կազմակերպած ազատագրական պայքարի ժամանակ։ Եղեգնաձոր-, Սուրբ Աստվածածին մայր եկեղեցի (Սուրբ Սարգիս) Հայ առաքելական եկեղեցի Եկեղեցու բակում՝ արևմտյան դռան աջ և ձախ կողմերում, տեղադրված են երեք խաչքարեր, որոնցից երկուսը նվիրված են Հայոց Մեծ եղեռնի անմահ զոհերի հիշատակին, իսկ մյուսը՝ Սուրբ Վարդանանց նահատակներին։ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու պատերի մեջ տեղադրված են խաչքարեր, որոնցից մի քանիսը թվագրվում են մինչև ԺԲ (12) դար։ Եկեղեցին նախկինում կրել է Սուրբ Սարգիս անունը, սակայն ժամանակի ընթացքում վերանվանվել է Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու, ինչը երևում է եկեղեցու արևմտյան դռան վրայի արձանագրությունից. «Ես այս Սուրբ Սարգիս եկեղեցիս վերակառուցեցի …Գրիգոր Մելիք, 1878»; Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարան 1968թ., Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1970 թ. Արևմտյան մասում Եղեգնաձոր քաղաքի Մոմիկի անվան զբոսայգում կանգնեցված վիշապաքարն մ.թ.ա. 2 հզ ունի 330 սմ բարձրություն, այստեղ է տեղափոխվել Սելիմի քարավանատան մոտից, 1984 թվականին։ Մոխրագույն բազալտե քարից կերտված կոթողի վրա քանդակված է ցլի գլուխ, իսկ ներքևում 5 սմ լայնությամբ ու 60 սմ երկարությամբ, առվակ հիշեցնող բարձրաքանդակն է, Անաստաս Միկոյանի հուշարձան; Մատուռ Սբ. Հովհաննես 10-17 դդ., 1 կմ հարավ – արևելք, , Ագարակաձոր տանող ճանապարհից աջ,Ագարակաձորի կամուրջը; Ճաշ 13-30  Աղավնաձոր - Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին, 13-14 դդ., խաչքար մ.թ.ա. 2 հզ,,Մաթևոսյան գինու գործարան ;Նորավանքը Հայաստանի միջնադարյան հոյակերտ հուշարձաններից մեկն է, որն առանձնանում է նաև իր բնական գեղատեսիլ միջավայրով։ Վկայություններ կան, որ այստեղ սրբատեղի է եղել հնագույն ժամանակներից։  Արենի - Մագելի քարանձավ կամ Մագելանի քարանձավ, կարստային քարանձավ Հայաստանում, Վայոց ձորի Ուփի ձորում, Նորավանքի ձոր տանող ճանապարհի 2-րդ կմ-ին։ Մագել անունից բացի հայտնի է Մագիլ անունով։ Կոչվել է որսորդ Մագելան Առաքելյանի անունով, որը 1980 թվականին որսին հետևելով գտել է քարանձավը։ Հայաստանի ամենամեծ քարանձավներից է։ Ուսումնասիրված է մինչև 1,7 կմ խորությունը։ Ունի բազմաթիվ ճյուղեր, որոնք դեռ ուսումնասիրված չեն։ Արենիի քարանձավ, քարանձավների համալիր Հայաստանի հարավ-արևելյան մասում՝ Վայոց ձորի մարզի Արենի գյուղում Արփա գետի ափին։ Հայտնի է նաև «Թռչունների քարանձավ» անվանումով, 2010 թ-ին այստեղ հայտնաբերվեց աշխարհի ամենահին կոշիկը։ 2011 թ-ի հունվարին այստեղ հայտնաբերվեց նաև աշխարհի առաջին գինեգործարանը։ 2011 թ-ին այստեղ հայտնաբերվեց մ.թ.ա. 3900 թ-ին վերագրվող կանացի կիսաշրջազգեստ: Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1321 թ., ճարտ.՝ Մոմիկ, պատվիրատու՝ Սյունյաց եպիսկոպոս Հովհաննես: 1994թ․ հիմնադրված Արենիի գինու գործարանը տարածաշրջանի հնագույն և ամենալավ գինեգործարաններից է: Գործարանն արտադրում է կարմիր, սպիտակ և նռան գինիների տեսականի: 2012 թվականից ի վեր տարեկան ընդունել է մոտ 30.000 զբոսաշրջիկ։ Արենին հիմնադրման օրվանից ընտանեկան բիզնես է և մի շարք մրցանակներ և մեդալներ է ստացել իր գինիների համար:Գործարանի այցելությունը ներառում է շրջայց մառանում, որտեղ կտեսնեք գինու հնեցման համար նախատեսված կաղնու տակառներ, այնուհետև կմասնակցեք ավանդական և մրգային գինիների համտեսին։ Վերևի հարկի թեյարանում կարող եք ճաշակել թեյ, սուրճ, դիտել կարճամետրաժ ֆիլմ հայկական գինեգործության և ընկերության պատմության վերաբերյալ։ ընթրիք 19-00,  Գիշերակաց Արենիում:                            

Արենի- նախաճաշ 07-00, Զանգակատուն - Պարույր Սևակի տուն-թանգարան, Ս.Աստվածածին եկեղեցի , Ս.Հովհաննես 1811 թ., 1 կմ հյուսիս՝ «Թաղավանք» վայրում հիմնովին վերակառուցվել է` 1974 թ., Վարդաշատ - Եկեղեցի 19 դ., հիմնովին վերակառուցված 1997-ին, վերակառուցող ճարտարապետ` Թ. Գևորգյան: Լեռներում - Ս.Կարապետ եկեղեցի; Արմաշ - Ասնիի կիրճ, Ս.Նշան ժայռափոր եկեղեցի 10-12դդ, քարայր կացարանների համալիր 10-18դդ ճաշ 13-00; Արարատ - Հայոց սպարապետ Վազգեն Սարգսյանի տուն-թանգարան, Ս.Հակոբ եկեղեցի, մատուռ, Արարատի գինիների գործարան՝ գինիների համտեսում, Հուշահամալիր Արարատի հիմնադրման 150-ամյակին և Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1976թ.և 1978թ, ճարտարապետ` Լ. Էլոյան, հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել 1983թ.,Լուսառատ - Խոր վիրապ վանական համալիր; Ավշար - Ավշարի գինու գործարան 1965թ., Ավշար գյուղում, որը Արարատյան դաշտավայրի այգեգործական և բերրի գյուղերից մեկն է, հիմնադրվեց համանուն գինու գործարան, գինու, կոնյակի և օղու տեսականու համտես: Վեդի - Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Հրեշտակների կիրճը; ձիերով զբոսանք Խոսրովի արգելոցում:Հնաբերդ - Քաղաքատեղի Դվին, մ.թ.ա. 3 հզ - մ.թ. 10 դ.,    Վերին Դվին - Եկեղեցի «Ումրա» 19 դ. ասորական եկեղեցի,ընթրիք 21:00, գիշերակաց Երևանում:

Երևան նախաճաշ 08:00, ազատ ժամեր, Վերնիսաժ, Գումի շուկա, տեղափոխում Զվարթնոց օդանավակայան:

- Ժամանում ենք Աշխարհի առաջին քրիստոնեական պետության՝ Հայաստանի 2804 տարեկան մայրաքաղաք Երևանի Զվարթնոց օդանավակայան: (Երևանը հիմնադրել է Վանի թագավորության արքա Արգիշտի Ա-ն մեր թվարկությունից առաջ 8-րդ դարում Էրեբունի անվամբ (մ.թ.ա. 782թ.)): Հյուրանոցում տեղավորվելուց հետո գնում ենք հանդիսավոր ընթրիք- ճաշկերույթի, Ձեր ժամանման կապակցությամբ, Հայկական ազգային երգ ու պարի ներքո, նախապես հայկական խոհանոցին ծանոթանալու համար: Այնուհետև Հայկական մթնոլորտին վերջնականապես ծանոթանալու համար կզբոսնենք Հանրապետության, Ֆրանսիայի, Սախարովի հրապարակներում: Կտեսնենք Ժամանակակից Երևանը նախագծած Ալեքսանդր Թամանյանի արձանը, հայ եկեղեցական երաժշտության կոմպոզիտոր Կոմիտասի, նկարիչ Մարտիրոս Սարյանի պուրակներ, կզբոսնենք անգլիական այգում, Երևանի 2800-ամյակի զբոսայգում, կտեսնենք «Տղամարդիկ» արձանախումբը, ամերիկահայ նկարիչ Վիլյամ Սարոյանի արձանը, Կարապի լիճը, կոմպոզիտոր, դաշնակահար, ֆիլմերի երաժշտությունների հեղինակ և երաժշտության ուսուցիչ Առնո Բաբաջանյանի արձանաքանդակը, քանդակագործ Օգյուստ Ռոդենի քանդակած Ժյուլ Բաստիեն Լըպաժի արձանը; Արքունական պալատի և Նահանգական գանձատան շենքը 1901 թվական, Գիրք Հուշարձանը: Կքայլենք Հյուսիսային, Մաշտոցի, Սայաթ Նովայի, Թումանյանի, Տիգրան Մեծի պողոտաներով, Ամիրյան, Թումանյան, Աբովյան, Քոչարի, Վազգեն Սարգսյանի փողոցներով, gիշերակաց Երևանում:

Երևան - նախաճաշ 07:10; Ավարայրի ճակատամարտում (405թ.) Պարսկական զորքերին ջախջախիչ հարված հասցրած սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանի արձանը, կայցելենք ի նշանավորումն Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակի՝ 1996-2001թթ. կառուցված Ս.Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի, որի 1800 մ2 մակերեսով աղոթասրահում կարող են միաժամանակ տեղավորվել 3000 մարդ, որոնցից 1700-ը՝ նստարաններին։ Գավթում են պահվում 2000 թվականին Նեապոլի Սուրբ Գրիգոր Հայ եկեղեցուց Գարեգին Բ Ներսիսյան Ամենայն հայոց կաթողիկոսի բերած Գրիգոր Ա Լուսավորչի մասունքները: Եկեղեցուց դուրս գալով կայցելենք Հայաստանի բնության թանգարանը, Սասունցի Դավթի հրապարակը, համանուն երկաթուղային կայարանը, որտեղ կայցելենք Հայաստանի երկաթուղու պատմության թանգարան, Լուսիկ Ագուլեցու անվան ազգագրական թանգարան: Այնուհետև կայցելենք Էրեբունի ամրոց, որը կառուցվել է մեր թվարկությունից առաջ 782թ. Ուրարտական տերության հզորագույն արքաներից մեկի ՝ Արգիշտի I-ի (Մ.թ.ա. մոտ. 786-765/764 թթ.) կողմից: Այնուհետև կայցելենք Էրեբունի ամրոցի թանգարան, ամրոցի լիճ – ջրամբարը և նրա մոտ գտնվող մասնագիտացված ռեստորանում կաթնային սառը ըմպելիք թանով կհամտեսենք Հայկական ավանդական ուտեստ բուղաչան, որը հեղինակային իրավունքով գրանցված է, որպես տվյալ օբյեկտի ուտեստ:


Ապա կայցելենք երգահան, կոմպոզիտոր, վարդապետ Կոմիտասի թանգարան: (1881 թ. Քյոթահիայի առաջնորդական փոխանորդ Գևորգ վրդ. Դերձակյանն ուղևորվում է Էջմիածին՝ եպիսկոպոս ձեռնադրվելու։ Գևորգ Դ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի կոնդակի համաձայն` նա պետք է իր հետ մի ձայնեղ որբ պատանի տաներ Ս. Էջմիածին՝ Գևորգյան ճեմարանում սովորելու համար։ Շուրջ քսան որբերից ընտրվում է Սողոմոնը։ Գևորգյան ճեմարանում ուսանելու տարիներին (1881-1893) բացահայտվում են Սողոմոնի՝ դեռևս մանկուց դրսևորված երաժշտական բացառիկ ունակությունները։ Սահակ վրդ. Ամատունու ղեկավարությամբ նա սովորում է հայ հոգևոր երաժշտության տեսական ու գործնական հիմունքներ։ Այս շրջանում նա սկսում է հավաքել և ուսումնասիրել հայ ժողովրդական երգեր, ինչպես նաև կատարել ստեղծագործական փորձեր։ Հիմնում է 300 հոգուց բաղկացած «Գուսան» երկսեռ երգչախումբը՝ համերգներ տալով տարբեր քաղաքներում։ Շարունակում է գիտական և մանկավարժական գործունեությունը, հանդես գալիս հոդվածներով և զեկուցումներով։ 1915թ. Օսմանյան Թուրքիայի կազմակերպած և իրագործած Հայոց ցեղասպանությունը ողբերգականորեն ընդհատում է հանճարեղ երաժշտի գործունեությունը։ Պոլսահայ մտավորականների հետ նա ևս ձերբակալվում և աքսորվում է: Որոշ ժամանակ անց, ամերիկյան դեսպան Մորգենթաուի միջնորդությամբ, Կոմիտասին աքսորից ետ են ուղարկում, սակայն ապրած արհավիրքի հետևանքով նա կորցնում է հոգեկան հավասարակշռությունը և դադարում ստեղծագործել։ 1916-1919 թթ. Կոմիտասը գտնվել է Կ. Պոլսի Շիշլի թաղամասի հոգեբուժարանում։ Կյանքի վերջին 16 տարիներն անցել են Փարիզի Վիլ-Էվրար և Վիլ-Ժուիֆ արվարձանների բուժական հաստատություններում: Կոմիտաս վարդապետը վախճանվում է 1935թ. հոկտեմբերի 20-ին Փարիզում։ Մեկ տարի անց նրա աճյունը տեղափոխվում է Երևան և ամփոփվում հայ մշակույթի գործիչների պանթեոնում, որը ներկայում կրում է Կոմիտասի անունը)։



Հաջորդը կայցելենք Զորավար Անդրանիկի անվան ֆիդայական շարժման թանգարան, «Մեգերյան կարպետ» հայկական գորգերի գործարան-թանգարան, որտեղ Հայկական գորգագործությանը ծանոթանալուց հետո Մեգերյան կարպետի ազգային ռեստորանում կծանոթանանք Հայկական համեղ արքայական ուտեստներին, ճաշ 13:30: Այնուհետև կայցելենք Շենգավիթի հնավայր քաղաքատեղի-թանգարան, որը գտնվում է Երևանյան լճի ափին բարձունքի վրա ԱՄՆ-ի դեսպանատան դիմացի ափին: Շենգավիթը մեր թվարկությունից առաջ 4-3 հազարամյակներից գոյություն ունեցող քաղաք է եղել,իսկ հնավայրի թանգարանը գտնվում է 1946թ. կառուցված գերմանացի ռազմագերիներին պահելու գերաններից կառուցված բարակում: Հաջորդը կայցելենք քաղաքատեղի Թեյշեբաինի (Կարմիր բլուր) մ.թ.ա. 12-9 դդ., 7-6 դդ. Այն գտնվում է Հրազդան գետի ափին: Կայցելենք Նորագավթի Ս.Գևորգ, (Ծիրանավոր), 4-7 դ. 13-17 դդ. և Ս.Կիրակի 19 դարի եկեղեցիներ, Փայտարվեստի թանգարան, Առաջնորդանիստ Ս.Սարգիս եկեղեցի 1842թ., Շուստովի (Թաիրյանի) Գինու-կոնյակի գործարանը 19 դար, որը վերանվանվել է «Նոյ» կոնյակի, գինու և օղու գործարան, Արարատ կոնյակի գործարան, երկուսի մառաններում էլ կհամտեսենք լայն տեսականի և կստանանք հաճելի նվերներ կոնյակի և գինու տեսքով, Կամուրջ «Կարմիր» (Հրազդանի հին կամուրջ), (Խոջա Փլավի) 1679 թվական: Ընթրիք 20:00, գիշերակաց Երևանում:

Երևան – նախաճաշ 07:00, կայցելենք Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի; այստեղ, բակում՝ 9-10-րդ դարերում, Սուրբ Անանիա առաքյալի նշխարների վրա կառուցվել է մի մատուռ, որը ժամանակին ուխտատեղի է եղել։ Մարդիկ տարբեր վայրերից եկել են այստեղ հույսով և հավատով, որ սրբի հրաշագործ մասունքները օժտված են բուժելու կարողությամբ։ Դրա մասին կա հիշատակում Առաքել Դավրիժեցու մոտ: 1873 թ. Երևանցի մեծահարուստ Աֆրիկյան եղբայրների միջոցներով, Սուրբ Անանիայի գերեզմանի վրա կառուցվել է քառակուսի հատակագծով, երկհարկ, ութասյուն գմբեթով մատուռ, որի ներքին հարկում սրբի դամբարանն է։ Մատուռի համար արևմուտքից նոր մուտք է բացվել։ 1889 թ. պատգամավոր Մ. Սարգսյանի միջոցներով նորոգվել է եկեղեցին: 1974–1978 թվականներին ֆրանսահայ բարերար Սարգիս Պետոյանի նվիրատվությամբ Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին վերանորոգվել է, հատակը՝ մարմարապատվել: Այնուհետև այցելենք Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին (Կաթողիկե) 13-րդ դար, կից գտնվում է կաթողիկոսի Երևանյան նստավայրը: Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի թանգարան, ապա կայցելենք Մատենադարանը, ստեղծված՝ 1920թ., որում պահվող Արևելյան ձեռագրերի սրահում այցելուները ծանոթանում են պարսկերեն, արաբերեն, օսմաներեն, աֆղաներեն, ուզբեկերեն ձեռագրերի հետ, որոնց քանակը Մատենադարանում անցնում է 3.000-ից: Դրանք կրոնական, պատմագրական, փիլիսոփայական, բժշկական, խրատական աշխատություններ են, միջնադարյան սիրավեպեր և պոեմներ, ինչպես նաև արևելյան մանրանկարչության և գեղագրության հրաշալի նմուշներ: Մատենադարանը հին ձեռագրերի, փաստաթղթերի ոչ միայն պահպանման, այլ նաև ուսումնասիրման գիտական ու հետազոտական խոշոր կենտրոն է: Այստեղ պահպանվում են շուրջ 23000 ձեռագիր, հմայիլներ, պատառիկներ և 300 000 արխիվային փաստաթուղթ։ Ամեն տարի Մատենադարանն ունենում է շուրջ 50000 այցելու։ Մեծ եղեռնի զոհերի հուշահամալիր և ցեղասպանության թանգարան, եղեռնի գլխավոր կազմակերպիչ Թալեաթ փաշային Բեռլինում գնդակահարած Սողոմոն Թեհլերյանի կիսանդրին, ով արդարացվել է Բեռլինի դատարանի կողմից:


Աշտարակ - Ճաշ 13:00, «Քամանչայի թանգարան» - գաստրո բակ կմասնակցենք քամանչայի պատրաստման և ուսուցման վարպետաց դասերի, կվայելենք հայկական երաժշտություն և համեղ սնունդ: Գուգարքի թեմի առաջնորդարան Ս.Մարինե եկեղեցի 1281թ., Նորայր Սիսակյանի հուշարձան - նրա անունը հավերժացվել է Մոսկվայում՝ Ա. Բախի անվան կենսաքիմիայի ինստիտուտի շենքին փակցվել է հուշատախտակ։ Նորայր Սիսակյանի անունը ոսկե տառերով հավերժացվել է Փարիզում, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր մասնաշենքի վրա։ Տիեզերական կենսաբանության ու բժշկության կազմակերպման ու զարգացման բնագավառներում ծառայությունների համար նա ընտրվում է Միջազգային աստղագնացության ակադեմիայի փոխպրեզիդենտ, Միջազգային աստղագնացության ֆեդերացիայի կենսաաստղագնացության կոմիտեի նախագահ։ Լուսնի վրա մի մեծ աշխարհագրական տեղամաս անվանակոչված է Նորայր Սիսակյանի անունով՝ «Սիսակյանի ծով»: Պասկալ և Դիօդատօ հունական ռեստորան, Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին (Կարմրավոր) 7 դար: Գաստրոբակ «Ծաղկենց մառան Գալստյանների», որտեղ կծանոթանանք գինեգործության, մեղվապահության հայկական ավանդույթին: Բանաստեղծ Պերճ Պռոշյանի տուն-թանգարան: Մուղնի - Ս.Գևորգ վանական համալիր 14-17-րդ դարեր, միասին կվայելենք մեր ձեռքով թոնրում պատրաստված համեղ և հյութալի քյաբաբը: Աղձք - Դամբարան Արշակունյաց թագավորների 364 թ., քարայր-կացարանների համալիր, որոնց քարե դռները մինչ օրս գործում են, կարծես նոր տեղադրված լինեն: Ագարակ - Պարսկական մզկիթի մնացորդներ 17 դար, Ս Աստվածածին եկեղեցու պահպանված մասերը: Քրիստոսից առաջ 7-րդ դարի բնակավայր; Կոշ - Խաչքար 1195 թ., Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցի 7-17 դդ., Ամրոց «Աղջկա բերդ» 13-14 դդ., Եկեղեցի Սբ. Գևորգ 1891 թ; Եկեղեցի Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ 13-14 դդ.; Ընթրիք 20:30: Գիշերակաց Աղձքում:

Աղձք- նախաճաշ 07:00, Արուճ- Ամրոց 5-17 դդ., Եկեղեցական համալիր Սբ. Գրիգոր (Արուճի Կաթողիկե) 5-7 դդ.; Քարավանատուն 13 դ.; Օթևան - եկեղեցի 10 դար, քարի դարի քարանձավներ; Վերին Բազմաբերդ - Ժայռափոր մատուռ Սբ. Ամենափրկիչ12-17 դդ.; Աշնակ - Ս. Աստվածածին եկեղեցի 10-11 դդ., տուն-թանգարան Գևորգ Չաուշի 1980-ական թթ., Հուշարձան` Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1966թ.: Թալին - Եկեղեցական համալիր Թալինի Կաթողիկե 4-20 դդ., եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 613-615 թթ.; Եկեղեցի Սբ. Գևորգ 19դ.; փայտաշեն եկեղեցի Կարմիր Ավետարան, որը թուրքերի կողմից տարվող հայ ազգի ցեղասպանության ժամանակ սայլերով տեղափոխել են Թալին ցեղասպանությունից փախչող հայ բնակիչները, Դաշտադեմ - 7-19դդ. Կովկասում ամենամեծ պահպանված ամրոցը միջնաբերդով, գաղտնուղիով, եկեղեցիով, հսկայական պարիսպներով, խաչքարերով: Եկեղեցի Ս.Քրիստափորի վանք 7դար, շուրջ բոլորը գեղեցիկ և հին կոթողներ ու խաչքարեր; Նախաճաշ 13:00: Կարմրաշեն - Ճգնավորի ժայռափոր մատուռ 11-12 դարեր; Ս.Աստվածածին եկեղեցի 1860թ., Մաստարա - Սուրբ Ստեփանոս Նախավկա եկեղեցի, XVII դ.; Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի, VI դար; Մաստարայի - Շենիկ
- բնակավայրի Սուրբ Ամենափրկիչ (V դ.) և Սուրբ Աստվածածին (VI դ.) եկեղեցիները։ Լանջիկ - եկեղեցի 1908թ, Սառնաղբյուր - բնակելի միջնադարյան տներ, Վանական համալիր Հոգեվանք («Կարմիր վանք») 5-13 դդ. Եկեղեցի Սբ. Թադեոս Առաքյալ 1883 թ.; հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1985 թ.; միջնադարյան քարայր-ուխտատեղի «Գրիգոր Լուսավորչի»; Լեռնակերտ - եկեղեցիներ, քարայր - կացարաններ, սրբատեղի Ս.Հակոբ, 18-րդ դարի տներ, մատուռ Թուխ մանուկ; Պեմզաշեն- եկեղեցի Սբ. Աստվածածին (Անապատ) 17 դ., 1.5 կմ հվ-ամ, Լեռնակերտի ճանապարհին; Ժայռափոր-քարայր-կացարան 10դ., Սբ. Աստվածածին եկեղեցուց 70 մ աե; Մակարավանքից ոչ հեռու, ձորի մեջ, Եկեղեցի Սբ. Սիոն 1001 թ: Վանական համալիր Մակարավանք 11դ., Եկեղեցական համալիր «Պեմզաշեն» 5-7 դդ. Վանական համալիր Սբ.Առաքելոց 10-18 դդ. կիսավեր, Ձորակապ - Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1869 թ., Կամուրջ 1830 թ.ճաշ  13:30, կճաշակենք Հայկական ավանդական թոնիրում պատրաստաված հայկական խորոված, պլեճ և քյաբաբ ; Մարալիկ - եկեղեցի Սբ. Ստեփանոս 19դ.; Եկեղեցի Սուրբ Աստվածածին «Կարմիր վանք»: Հուշարձան Ինքնաթիռի աղետից զոհվածներին 1989 թ, Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1967 թ.: Տուֆաշեն - եկեղեցի 19 դար; Հայրենյաց - եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1881թ.; Եկեղեցի «Կարմիր վանք» 5-6 դդ.; Եկեղեցի «Հովհան Օձնեցի» 6-7 դդ.; Հոռոմ - եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե 1861թ.; Քարայր-կացարան Ք.ա. 2 հազ.; Նոր-Կյանք - եկեղեցի Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ 6 դար, Մատուռ Սբ. Գևորգ 10-13 դդ.; Արթիկ- Վանական համալիր՝ Լմբատավանք 4-14 դդ., Եկեղեցի Սբ. Գևորգ (Սբ. Լուսավորիչ) 6-7 դդ.; Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին (Սբ. Մարիանե) 5-7 դդ.; Որմնանկարների պահպանված հատվածներ 6 դ. եկեղեցու խորանում: Հառիճ - Ամրոց և միջնաբերդ Ք.ա. 3-2 հազ.- միջնադար, գաղտնուղի, ելքը գտնվում է ձորում; 19-րդ դարի բնակելի տներ; Վանական համալիր Հառիճավանք 7-13 դդ.; թանգարան; Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1201 թ., Եկեղեցի Սբ. Գրիգոր 7դ.; Հյուրատուն Կաթողիկոսի 19 դ.; Քարայր-կացարան 1850թ. վանքից 80մ հվ; կամուրջ 1850թ.; Սարալանջ - եկեղեցի 5-6 դարեր: Բենիամին - եկեղեցի 1871թ., Թուխ մանուկ մատուռ, քաղաքատեղի Դրասխանակերտ Քրիստոսից առաջ 5 դ. – Ք.հ. 4 դ.; Ազատան - եկեղեցի Սբ. Ստեփանոս Նախավկա 1865թ., ընթրիք 20:00, Գյումրիում, գիշերակաց Գյումրիում:

 Գյումրի - նախաճաշ 07:15, ամրոց «Ալեքսանդրապոլ» («Մեծ») 1835-1845 թթ., ամրոցի ներսում է գտնվում Սբ. Ալեքսանդրա եկեղեցին 1837թ.; ամրոց «Սև բերդ» («Հարավային») 19դ., Արգելոց «Կումայրի» Քրիստոսից առաջ 3 հզ – Քրիստոսից հետո 21դ., քաղաքի մեջ ընդգրկում է քաղաքի պատմական միջուկը։ Եկեղեցի հայկական կաթոլիկ 1849-1854 թթ. Հակոբյան փող. 115; Եկեղեցի Ամենափրկիչ 1858-76 թթ., կառուցվել է 1860-ական թվականներին, Անիի մայր տաճարի նմանությամբ: Սովետական միության կազմի մեջ գտնվելու տարիներին կոմունիստները զանգակատունը 1932 թվականին փորձել են քանդել տանկերով, իսկ հետո փորձել են պայթեցնել։ 1960-ական թվականներին զանգակատունը վերաշինվել է։ Խորհրդային տարիներին եկեղեցին ծառայել է որպես ֆիլհարմոնիայի դահլիճ։ 1988 թվականի երկրաշարժի ժամանակ եկեղեցին մասամբ ավերվել էր։ Այն վերականգնելու գործընթացը սկսվել է 1995թ.; Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին («Յոթ վերք») 1843-1856 թթ., Ազատության Հրապարակ; վարպետաց դաս- բացահայտիր փամփուշտներից զարդեր ստեղծելու արվեստը: Ճաշ 13:30: Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ կամ Գեղցոնց ժամ 1870թ., եկեղեցի Ս.Նշան, եկեղեցին կառուցվել է 1859-1864 թթ.՝ իշխան Ղահրաման Երկայնաբազուկ Արղությանցի կտակած և ժողովրդի հանգանակած գումարով։ Գերեզմանոց Աճեմյան փող. հվ վերջնամասում 1940-ական թթ., թաղված են գերմանացի ռազմագերիները; Սարդոստայնի թանգարան, սարդոստայնային արվեստի պատկերասրահ; Հովհաննես Շիրազի տուն-թանգարանը 1886թ; Արձան Շ.Ազնավուրին 2002թ. Շ. Ազնավուրի հրապարակում; Հուշարձան Անդրանիկին 1989թ.; Խաչքարագործության վարպետաց դաս; Հուշարձան Անիի 1000 ամյակին 1966թ.; հուշարձան 1988 թ. Երկրաշարժի զոհերին 1989թ.; հուշարձան Նժդեհին 1990թ. Նժդեհի հրապարակում; Շիրակի երկրագիտական թանգարան; Շիրակի երկրագիտական թանգարանում կծանոթանանթ Շիրակի մարզի հարուստ պատմությանը; Մատուռ ռուսական ուղղափառ եկեղեցու («Պլպլան ժամ»)19դ; Պոլոզ Մուկուչի գարեջրատունը 1860թ; «Մարիամ և Երանուհի Ասլամազյան քույրերի պատկերասրահ» շենք` Ասլամազյան քույրերի պատկերասրահի 20 դ. սկիզբ; Հուշարձան «Մայր Հայաստան» 1975թ.; Մերկուրովի տուն-թանգարան; Խեցեգործության վարպետաց դաս, Մհեր Մկրտչյանի տուն-թանգարան, ընթրիք 20:00, գիշերակաց Գյումրիում;

Գյումրի-- նախաճաշ 07:00, Մարմաշեն - արձանագրություն Արգիշտի Ա թագավորի, Քրիստոսից առաջ 730-714 թթ.; վանական համալիր Մարմաշեն 9-13դդ, Վահրամ Պահլավունու գերեզմանը 1045թ.; Մայիսյան - եկեղեցի «Տիրավոր» 7դ.; Ջաջուռ - նկարիչ Մ. Ավետիսյանի տուն-թանգարան 1972թ.; Հացիկ - ծակ քարը և Յոթ եղբայրների մատուռը; Ջրափի - եկեղեցի 7դ. տեղափոխված է Շիրակավանից ջրամբարի կառուցման անհրաժեշտությունից ելնելով; եկեղեցի 1867թ. տեղափոխված է Վերին Ջրափի գյուղից ջրամբարի ջրերի տակ չմնալու համար: Ներքին Ջրափիի քարավանատան պահպանված մասը եռանավ դահլիճ է՝ 31 մ ընդհանուր երկարությամբ և 13,65մ լայնությամբ; Քարավանատունը կառուցվել է Վրաստանից և Հայաստանի հյուսիսային գավառներից դեպի Անի տանող գլխավոր ճանապարհի վրա։ Այս քարավանատունը Ախուրյանի վրա ձգված հանրահայտ Չրփլիի կամրջի հետ միասին, որ սպասարկում էր հին առևտրական ճանապարհը, անտարակույս միջնադարյան Հայաստանի աշխարհիկ ճարտարապետության առաջնակարգ հուշարձաններից է: Անիպեմզա - Երերույքի տաճարը հիմնվել է քրիստոնեական վաղ շրջանում՝ 4-5-րդ դարերում՝ հեթանոսական մեհյանի տեղում։ Այն կառուցված է Անիի բաց նարնջագույն տուֆից։ Երերույքի տաճարը գտնվում է Շիրակի մարզի Անիպեմզա համայնքի մոտ, Անի մայրաքաղաքից 5 կմ հեռավորության վրա։ Սարդարապատ - Ս.Աստվածածին եկեղեցի, Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր նվիրված 1918թ. մայիսի 21-ին, hայ ազգի և բանակի կողմից թուրքական հարձակվող բանակի դեմ տարած հաղթանակին, նորաստեղծ հայկական բանակի, կամավորական խմբերի, Ղարաբաղյան հեծյալ խմբի, եզդիական հեծելազորի, հույներից, ասորիներից կազմված ջոկատների դեմ դուրս էին եկել Դարդանելյան դիվիզիաի փորձառու զորքերը, որոնք գլխովին ջախջախվեցին և Թուրքիան առաջին պետությունն էր, որ ճանաչեց Հայսատանի Հանրապետության անկախությունը: Սարդարապատի ճակատամարտի թանգարան, Սարդարապատի երկրագիտական թանգարան; ճաշ 14:00, Մեծամոր - հնագիտական թանգարան, Արշալույս - եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1903-1909թթ.; Էջմիածին -Հուշարձան 1827թ. ռուս - պարսկական պատերազմում զոհված ռուս մարտիկների; Եկեղեցական համալիր «Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածին» 303 թ. - 20 դ. եկեղեցին կառուցվել է չորրորդ դարի սկզբին՝ 301-303 թվականներին քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելուց հետո, Գրիգոր Լուսավորչի կարգադրությամբ։ Կառուցվել է նախապես գոյություն ունեցող տաճարի տեղում՝ խորհրդանշելով հեթանոսությունից քրիստոնեության անցումը։ Ներկայիս կառույցի հիմնական մասը կառուցել է Վահան Մամիկոնյանը 483/4 թվականներին՝ պարսկական ներխուժման ժամանակ խիստ վնասվելուց հետո։ Տաճարը, շրջակայքի որոշ կարևոր վաղ միջնադարյան եկեղեցիների հետ միասին 2000 թվականին ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ Տարածքում են գտնվում կաթողիկոսների, վանականների, զորավարների, մշակույթի, արվեստի գործիչների գերեզմաններ; Ջրհոր 7 դ.; Ս.Հռիփսիմե 618թ., ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում; Ս.Շողակաթ 1694թ, ընդգրկված է ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։ Եկեղեցի Սբ. Գայանե 630 թ. – 20 դար, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության մաս; Ս.Աստվածածին եկեղեցի 1767թ; Մհեր Աբեղյանի թանգարան, Գեներալ Մանվել Գրիգորյանի թանգարան, Էջմիածնի պատմության և ազգագրական թանգարան, Զվարթնոց - Կոթող-ուղեցույց «Զվարթնոց» («Արծիվ») 1957 թ., Եկեղեցական համալիր՝ Վաղարշապատի Սբ. Գրիգոր (Զվարթնոց) 5-7 դդ, Զվարթնոցի թանգարան; Կոթող մ.թ.ա. 7դ. թանգարանի մուտքի մոտ, Ռուսա II -ի սեպագիր արձանագրությամբ; Փարաքար - եկեղեցի (Սբ. Մարիամ Աստվածածին) 1855թ., Եկեղեցի Սբ. Հարություն 1859թ, ընթրիք 20:00,  Երևանում; կհամտեսենք Հին Արցախյան ուտեստ ժանգյալով հացը, որը պատրաստվում է 7 տեսակի կանաչիներից; գիշերակաց Երևանում:

Երևան - նախաճաշ 07:00, Լուսառատ - Վանական համալիր Խոր Վիրապ 3-16դդ. որպես մատուռ, իսկ 17-20դդ. որպես վանական համալիր: Վիրապը օձերով, թունավոր միջատներով լի մի խոր փոս էր, ուր գցում էին դատապարտյալին։ Ըստ Ագաթանգեղոսի՝ Տրդատ 3-րդ Մեծը քրիստոնյաների հալածանքի շրջանում Գրիգոր Լուսավորչին նետել է Արտաշատի արքունական բանտի գուբը, որտեղ Լուսավորիչն անցկացրել է մոտ 14 տարի։ Եվ այդ տարիների ընթացքում Տրդատ 3-րդ Մեծը մահացու հիվանդությունով հիվանդանում է ու նրա քույր Խոսրովիդուխտը երազներով տեսնում է, որ միայն Գրիգորը կարող է նրան բժշկել, որին 14 տարի առաջ նետել էին խոր վիրապը, արքան մարդ է ուղարկում, անգամ չիմանալով, թե Գրիգորը կենդանի է այնտեղ, թե՝ ոչ, տեսնելով, որ Գրիգորը այդքան տարի խոր վիրապում կենդանի է մնացել հրամայում է արձակել նրան։ Լուսավորիչը Խոր վիրապից դուրս գալուց հետո բժշկում է արքային և ստանալով արքայի աջակցությունը, քրիստոնեությունը դարձնում է պետական կրոն։ Եղեգնավան - Խաչքար` ՀՀ անկախության 1993 թ., կազմող` Կամսար, կանգնեցված է սրբացված ծառի մոտ: Արարատ - սպարապետ Վազգեն Սարգսյանի տուն-թանգարան; Գյուղ Արարատ – Ս.Հակոբ կառուցվել է 1866 թվականին Պարսկաստանի Մակու քաղաքից այստեղ ներգաղթած հայերի նախաձեռնությամբ, եկեղեցու բակում են գտնվում հուշաքար Սպարապետ Վազգեն Սարգսյանին և հուշահամալիր նվիրված Անդրանիկ զորավարին և ֆիդայիններին: Հուշահամալիր Արարատի հիմնադրման 150-ամյակին և Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1976թ.;սպարապետ, զորավար Վազգեն Սարգսյանի տուն-թանգարան; Արարատի գինու գործարան, որտեղ կհամտեսենք բիբլիական Արարատյան դաշտավայրի անմահական համով գինին: Արենի – Եկեղեցի Սբ. Աստվածածին 1321թ.; կայցելենք «Թռչունի քարանձավ», որտեղ հայտնաբերվել են ֆենոմենալ գտածոներ, ինչպիսիք են աշխարհում ամենահին կաշվե կոշիկի (5 500 տարեկան), հնագույն գինեգործական ձեռնարկությունը (6 100 տարեկան), մ.թ.ա 3900 թ. թվագրվող ծղոտի կիսաշրջազգեստը և նույնիսկ լավ պահպանված մարդկային ուղեղ։ Ստեփանյանների գաստրո–բակում կծանոթանանք Հայկական խոհանոցի գաղտնիքներին; Արենիի գինու գործարան, որտեղ կհամտեսենք աշխարհահռչակ Արենիի գինիները; Ամաղու - Վանական համալիր «Նորավանք» (Ամաղուի Նորավանք) 12-17-րդ դդ., Իջևանատուն (հյուրատուն) 1273-1290 թթ, հնագիտական և ազգագրական թանգարան; ապա 14:00 - Արփա գետի ափին կճաշենք hայկական ավանդական ղավուրման: Հուշարձան «Սյունիքի դարպասներ» բարձր լեռնանցքի վրա, կհիանանք Սպանդարյանի լիճ - ջրամբարով և շրջակա արտասովոր լեռնային տեսարանով, Հալիձոր - Տաթևի թևեր (Տաթևեր), Հալիձորը և Տաթևի վանքը իրար հետ կապող ճոպանուղի Հայաստանում։ «Տաթևեր» ճոպանուղին գրանցվել է Գինեսի ռեկորդների գրքում՝ որպես աշխարհի ամենաերկար հետադարձելի ճոպանուղի, որը շարժվում է առանց կանգառի(5752 մ), 12 րոպե անմոռանալի թռիչք Որոտանի կիրճի վրայով, երկնային մայրուղի 320 մետր բարձրության վրա, ժամանակակից ճարտարագիտական լուծումներ ավստրո-շվեյցարական Doppelmayr/Garaventa խմբի կողմից: Տաթև- եկեղեցի Սբ. Մինաս 1646 թ; Վանական համալիր Տաթևի վանք (Սբ. Եվստաթեոս առաքյալի ուխտ) 9-20դդ., ավանդության համաձայն՝ վանքը կոչվել է Թադեոս առաքյալի աշակերտ Եվստաթեոսի անունով; Այստեղ են բերվել Քրիստոսի խաչափայտի մասունքով արծաթե հսկա (մարդաչափ) «Բաբկենյան խաչը» (պատրաստել էր Բաբիկ իշխանի որդի Վասակը), Բյուզանդիայից՝ «Աստվածամուխ սուրբ Նշանը», սուրբ Հովհաննեսի, սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի, տասնմեկ առաքյալների, սուրբ Գրիգոր Ա Լուսավորչի, սուրբ Հռիփսիմեի մասունքները, Աստվածածնի մազերի մասունքներ։ Կտեսնեք նաև 904թ. կառուցված ճոճվող հուշասյուն «Գավազանը» բակի կենտրոնում՝ միակ կառույցը, որը բազմաթիվ երկրաշարժներից պահպանվել է անխաթար։ Այն ունի ութ մետր բարձրություն, որի ութանկյուն սյան գագաթին դրված է հայկական խաչ - խաչքար և նվիրված է Սուրբ Երրորդությանը։ Կառուցվել է լծակի վրա հիմնված հատուկ տեխնիկայով, որը թույլ է տալիս, որ սյունը ճոճվի ցնցումների ժամանակ և այնուհետև կրկին վերադառնա իր սկզբնական դիրքին։ Սյունը նախագծվել է այնպես, որ ճոճվելու միջոցով ծառայի որպես տագնապի նախազգուշացման համակարգ՝ վանականներին զգուշացնելով զավթիչ բանակների մոտեցման վտանգի մասին։ Ձիթհան 1787 թ.: Վանքին կից 10-րդ դարում գործել է Տաթևի մատենադարանը, որը համալսարանի գոյության տարիներին հարստացել է և գոյատևել մինչև 1911-1912 թվականները, իսկ թուրքերի իրականացրած ավերից ու ավարառություններից փրկված 140 ձեռագիր մատյաններ տեղափոխվել են Էջմիածին, ապա՝ Երևանի Մատենադարան։ Համալսարանին կից գործել է մանրանկարչության դպրոց։ Տաթևից մեքենաներով կգնանք Տաթևի Մեծ Անապատ վանական համալիր 17-18դդ., Տաթևի վանքի ներքևում՝ Որոտան գետի 500 մետրանոց կիրճում է գտնվում Հայաստանի բնության հրաշքներից մեկը՝ Տրավերտինից բնական կամուրջը: Բնության այս հրաշքը ձևավորվել է հազարամյակների ընթացքում ջրի և քամու անդադար ազդեցությունից, որոնք հղկել և փորել են սառած լավային զանգվածները։ Բնական կամրջի լայնությունը 60 մետր է, երկարությունը՝ 30։ Կամրջից ոչ հեռու կարելի է ընկղմվել տաք աղբյուրների ջրում։ Առավել համարձակները կարող են իջնել մինչև գետը՝ հայացք նետելու աղբյուրներից ներքև ընկած խորհրդավոր անձավներին: Որոտանի Կիրճի խորքում, որի վրայով անցնում է «Տաթևեր» ճոպանուղին, հոսում է Որոտան գետը: Գեղատեսիլ կիրճը հարուստ է բուժիչ աղբյուրներով, հնագույն քարանձավներով և ճգնավորների ապաստարաններով; Եկեղեցի Ցաքուտի 932թ., գյուղից հյուսիս, Որոտանի ձախ ափին՝ Տրավերտինից բնական կամրջի մոտ, «Ցաքուտ» վայրում կառուցել է՝ Սյունյաց Հակոբ եպիսկոպոսը, ծածկը, գմբեթը և արևելյան պատն ավերված; Տաթևի Մեծ Անապատ, հիմնադրել է Հակոբ Դ Ջուղայեցի կաթողիկոսը 17 -18 դդ., այն ուշ միջնադարի արժեքավոր համալիրներից է, ռազմական նշանակություն է ունեցել XVIII դարում` Դավիթ Բեկի կազմակերպած ազատագրական պայքարի ժամանակ: Սվարանց-եկեղեցի «Հազարափրկիչ» 1705 թ.; Գորիս - Ակսել Բակունցի տուն-թանգարան, ճաշ 20:30, գիշերակաց Գորիսում:

Գորիս - նախաճաշ 07:00, Խնձորեսկ - քարանձավային քաղաք- բնակավայր, բնակելի տուն-քարայրներ նույնիսկ երկհարկ քարայրներով, Եկեղեցի Անապատ 19դ., բակում են գտնվում Սյունյաց հայտնի գործիչների գերեզմանները այդ թվում թուրքական և իրանական բանակների դեմ հաղթանակած հանճարեղ զորավարներ Մելիք Բարխուդարի ՝ մահացած 1748թ. և Մխիթար Սպարապետի՝ սպանված դավաճանների կողմից 1727թ. տապանաքարերը: Խնձորեսկի ճոճվող կամուրջը; Տեղ - եկեղեցի Սբ. Գևորգ 4-5 դդ., 1737թ., Բնակելի համալիր «Մելիք - Բարխուդարյանների Ամարաթ» 1783 թ., Սուրբ աղբյուր 1815 թ. հին կամրջի մոտ, գետակի աջ ափին; Կամուրջ 18-19 դդ. Սբ. Գևորգ եկեղեցուց 100 մ հվ-աե, ձորում, վերակառուցվել է 1930-ական թթ.: Վերիշեն - Եկեղեցի Սբ. Հռիփսիմե 4-5դդ., քարայրային բնակավայրեր, կիսաժայռափոր եկեղեցի Սբ. Նորակնունք 17-18 դդ.: Սիսիան - ճաշ 14:00, Բնակատեղի «Զորաց քարեր» մեր թվարկությունից առաջ 3 հզ վերջ – 1 հզ 2-րդ նախապատմական մեգալիթյան կառույց, աստղադիտարան` Անգլիական Սթոունհենջից հին: Եկեղեցի Սբ. Հովհաննես (Սիսավանի Սբ. Հովհաննես եկեղեցի, Սյունի վանք) 670-689 թթ.; մեր թվարկությունից առաջ 1 հազարամյակի դամբարաններ, Հուշաղբյուր Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին 1945 թ., քաղաքապետարանի մոտ, Հուշարձան «Արծիվ» (Քաղաքի մուտքը) 1975թ., Սիսիանի գրադարանի շենքը 1935թ., ժայռապատկերների, տապանաքարերի, քանդակների և խաչքարերի քարադարան-թանգարան 1972թ., կան նաև արաբատառ խոյաձև տապանաքարեր; Շաքի - կտեսնենք հիանալի Շաքիի ջրվեժը իհարկե եթե երաշտի տարի չի, ջրաղաց և քարայր կացարաններ: Վայք - Պասկևիչի կամուրջը 17դ. վերանորոգված 1827թ. Պասկևիչի կողմից; Վայքի գինու գործարան և խաղողի այգիներ, որտեղ կփորձենք տարատեսակ գինիների տեսականին; ճաշ 21:00, գիշերակաց Երևանում:

Երևան-  նախաճաշ հարմարեցված ըստ Ձեր ինքնաթիռի թռիչքի ժամի, ազատ ժամեր, այցելություն Գումի ասիական ոճի շուկա և հուշանվերների Վերնիսաժ:

- we meet you at the airport, transfer to the hotel in Yerevan, a small, easy walk through Yerevan Azatutyan, Mashtots, Sayat-Nova, Khanjyan, Komitas, Baghramyan, Tigran Mets avenues, through Amiryan, Koryun, Tumanyan, Pushkin, Saryan, Tamanyan, Leo, Abovyan streets, Republic, France, Moscow, Shahumyan, Charles Aznavour, Sakharov, Freedom, Haghtanak Squares, Children's Gardens, Cascade, Cafescheyan Art Center, Charles Aznavour House-Museum, Misak Manushyan Park, Swan Lake Park, English Park, In Yerevan's 2800th anniversary park, ceremonial supper on arrival at 21:00, overnight stay in Yerevan.

- Yerevan, breakfast 06:30, Zoravor Holy Mother of God Church, in the courtyard of which the relics of Apostle Ananias - one of the disciples of Jesus Christ are kept, Saint Mother of God Catholic Church, Saint Anna's Church, residence of the Catholicos, National Security Service Museum, Folk Art Museum, Matenadaran Scientific Research Institute bookcase, Geological Museum, St. John's Church in Kond, National Museum-Institute of Architecture named after Alexander Tamanyan, Lunch 14:00, History Museum of Armenia, National Gallery of Armenia, Museum of Wood Art, Iranian Blue Mosque, St. Sargis Presbyterian Church, History Museum of Yerevan City, Erebuni Castle, which is older than Rome, Erebuni Museum, Vardavar Park, Sasuntsi Davit station building and railway museum. Supper at 21:00.

Yerevan - Breakfast: 06:00; Russian Church of St. Holymother, St. Jacob's Church, St. Astvatatsin/Holymother/Theotokos Church, Kh. Abovyan House-Museum, Fritjof Nansen Museum, Park and Church, St. Sargis Church, Jrvezh - Holy Catholic Church, Jrvezh forest reserve, Voghjaberd
- Charents arch from which a beautiful view of Mount Ararat opens in clear weather, cave dwelling, Geghadir - World War 2 monument, the course of the river dried up by the Kurds and the history; Garni - St. Sion Church, Garni pagan temple is the only standing pagan temple left in Armenia as a reminder that the Armenian people renounced the wrong religion and accepted Christianity, the royal palace and bathhouse, half-destroyed Khumarzham Chapel, St. Astvatatsin Church, Mashtots Hayrapet Church, Garnu Dzor/ Garni Canyon, old bridge over the Azat River, Symphony of Stones natural monument, St. Astvatatsin bowed Church; lunch-12:00; Goght - Vishapakar: BC 3-2 millennia, cave-dwelling complex: natural and artificial; Geghard - Geghard monastic complex 12-20th centuries, included in the UNESCO world heritage list, Geghard - monumental landmark, Memorial to those who died in the Second World War built in 1978, Chapel St. Gevorg 18th century in the village; Geghashen
- St. Gevorg Church, St. Sargis Chapel; Zar
- 4th-3rd millennia BC, a complex of rock paintings on the right and left sides of a frozen lava flow, with scenes of hunting, a snake at the foot of a man, a hunter, a goat, a man and a star, ancient-human scenes; Akunk - St. Karapet and St. Mariam Astvatsatsin churches, chapels of St. Sargis and St. Amenaprkich, St. Poghos Petros church, cave-dwelling, memorial complex for the victims of the 2nd World War; Katnaghbyur - Red cross chapel; Aramus - the remaining standing part of St. Nshan Tsiranavor Church, St. Jacob's Church, chapel of St. Astvatatsin; Mayakovsky - Church of St. Gevorg, Church of St. John; Nor Gyugh (New village) - church of St. Astvatatsin; Abovyan - St.Stephanos, St.Hovhannes 2014, churches, monument to the 50th anniversary of joining Armenia to Russia, cemetery of prisoners of war of the 2nd World War, Museum of friendship of Armenian and Russian peoples, monument to King Trdat the 3-րդ.; Arinj - Dzagaravank monastic complex of the Holy Getargel 7-17th centuries, Chapel St. Karapet 20th century, Church of St. Hovhannes 1880, Castle BC. 8th c. AD 17th c., 400 m from the village, inside the castle on the top of the hill - St. Astvatatsin Church of 15th century, Karmravor Chapel 13th century, Many khachkars; Balahovit - St. Astvatsatsin/Theotokos Church 19th century, St. John 19th century and St. Karapet 5th century, chapels; supper 21:00; overnight stay in Yerevan.

- Yerevan
- breakfast 06:00; Arzni - Assyrian Church of St. Mariam Astvatsatsin; Nor-Hachn
- Church of St. Amenaprkich, Church of St. Kiraki; Argel - Church of St. Grigor the General, 1890, cave dwellings, Tukh manuk chapel; Karenis - Monastery complex Karenis 6-7th centuries, monastery of Matthew and Andrew the Apostles, underground tomb where the relics of the Apostles were kept; Alapars - Churches of St. Astvatatsin and Vardan Zorovar, 10th century; Bjni
- Churches of St. Tadevos, St. Cross, St. Gevorg, Tukh Manuk, St. Hovhannes, St. Mother of God, Kiraknamut Chapel, Bjni fortress, Bjni mineral water spring (you can take with you as much as you wish); Qaghsi - St. Astvatatsin Church was restored in 1905, St. Varvara Chapel, St. Gevorg, St. Astvatatsin Church, Tombs, the finds taken from them are stored in the State Museum of Armenia; Hrazdan - Makravank monastery complex 10-17th centuries, caravanserai 13th century, St. Astvatatsin Church, St.Manuk/Holy Child Church; Sevan- St. Gevorg, Lunch 13-00;                                                                                     Sevanavank monastery complex located on Lake Sevan, Aghtamar peninsula; Lchashen - St. Hripsime Church, Gandzavank monastery complex, Karmir Vank 9th c.,, inscription of Urartu king Argishti I; On the rock on the left side of the Sevan-Gavar road, facing the lake, the inscription of Urartu King Menua, Hayravank monastery complex 13th c.; Noratus - Shorgol Monastery, St. Astvatatsin Church, Noratus Chapel, Daputs Monastery, Noratus 10-18th century khachkars and cemetery, this is the largest collection of khachkars. According to the history, during the Lenktemur raid, villagers put on military clothes, helmets and mount weapons on the khachkars. From a distance, the multitude of khachkars resembles a large army, as a result of which the enemy's army retreats; Gavar - St. Stephen's Chapel, Arneghi Monastery 7th c., Church Complex St. Astvatatsin Church and St. Grigor Lusavorich Church, St. Hovhannes the Baptist Church; Gandzak - St. Astvatatsin 4-5th centuries, restored in the 16th century by Lady Varda, St. Gevorg; Sarukhan - St. Gevorg , 1883; Lanjaghbyur - Ilikavank, S. Khach; Vardadzor - oil press, St. Sargis, St. Astvatatsin churches; Dzoragyugh - Monastery complex Shoghavank 5-17th centuries, cemetery with khachkars, St. Poghos Petros church: 877, commissioned by Mariam Ishkhanuhi of Syunik, Masruts Anapat; Tsakqar - St. Astvatatsin; Nerqin Getashen - Many khachkars, St. Astvatatsin Church 851, St. Grigor Lusavorich Church 19th c.,; Verin Getashen - St. Astvatatsin Church, mills, tombstone of Vahan Hazarapet, BC. 1st millennium cave dwelling Agricha; Tsovasar - S. Grigor Lusavorich 9th c.; Lichk - Church of St. Astvatatsin; Martuni - St. Astvatatsin Church, supper at 20:30, overnight stay in Martuni.

- breakfast 07:00, Astghadzor - khachkars; Zolakar - S. Gevorg 19th century; Vardenik - the largest village in Armenia with a population of 20,000; St. Astvatatsin, Ishkhanavank, chapel of St. Hovhannes, chapel of St. Astvatatsin, system of mills, system of canals, many artistic masterpiece khachkars; Artsvanist-Vanevan monastery complex 9th c., According to the construction record, the main church of Saint Grigor the Illuminator of the complex was built in 903 by the Armenian commander Shapuh Bagratun, under the supervision of his sister, Princess Mariam of Syunyats. In 914, the Armenian king Smbat A Bagratuni, who died as a result of the Arab invasion, was buried in Vanevan; in the 980s, the monastery was renovated and a courtyard was built by the son of Ashot the 3-rd Voghormats, the future king of Gagik A Bagratuni; St. Astvatatsin Church; Maqenis - Makenyats Monastery 17th century; Geghhovit - Mill of Poghos - 1828, restored in 1982, system of mills 17-19 centuries, Menhir BC. 2-1 millenia, on the plot of Robert Harutyunyan, Tukh Manuk chapel was restored in 1913, 1997, Dzithan 17th c. In the village, B.C 2-3th millenia, remains of fortresses; Madina - Armaghan mountain lake, church, Orbelian caravanserai located on the southern slope of the Vardenyats pass (2410m). The length of the caravan house is 35.5m. The building was built in 1332, during the reign of Cesar Orbelian, with the hewn basalt, where the traveler Marco Polo spent the night while returning from China on the Silk Road with the caravan; lunch 14:00; Hors – living house: Prince Chesar Orbelyan's palace (Chesar's Gate) 14th century; Artabuynk - Smbataberd 10-14th century, Monument to those who died in the Battle of Avarair and the Second World War, 1977; chapel restored in 20th century, Horbaset mineral natural, carbonated, healing water spring, monastery complex - Tsakhats Qar, (Tsakhats Qar/Astvatsatsin desert/St. Grigor of Areguni/St. Karapet/Ghoshavank/Tsagankar) 10th c.,, Yeghegis - Church of St. Astvatsatsin 10th century, restored in 1703, Church of St. Nshan (St. Karapet) 13th century, Church of St. Stepanos, Zorats church, supper at 21:00, overnight stay.

- Hermon - breakfast 06:30, Hermon Monastery 14th century (Hermon Monastery, Knevank), an Armenian architectural monument in the Vayots Dzor Marz of Armenia, on the slopes of the Yeghegis River. It was a prominent religious and cultural center. Founded in 936, by Prince Smbat of Syuniq and Bishop Hakob; Aratesi Monastery; Goghtanik - Goghtan waterfall; Getikvank — church, wonderful nature scenes; Shatin - Monastery complex Shativank (Shatanya monastery/Shatini monastery/Shatiko desert) 929, 10-17th centuries; Spitakavor church. Since 2008, an observatory for observing Bezoar goats and bears has been operating in Shatin village. The observatory was built with the funding of the Ministries of Nature Protection of Armenia and Norway. The lookout point is equipped with appropriate equipment and has a pavilion for resting. Beyond the lookout point is the canyon, and beyond the canyon rise the rocky mountains of Shatin. Goat tracks can be seen on the rocks. Goats and bears can also be seen with the naked eye. Animals are already used to the presence of humans, therefore, unusual movement is never observed. From here you can watch and see how the goats go down to the canyon to drink water; Vernashen - Church of St. Cross (Arkazni St. Cross) 1872, commissioned by Catholicos Gevorg IV, Church of St. Jacob 19th century, Tanahat Monastery, an early medieval church complex about 7 km southeast of Vernashen village, Vayots Dzor Marz, Armenia. Narrators mention it from the 8th century. It was also called the Red Monastery, because it was built of red stone. The monastery was built on the site of the pagan mehyan, which was dedicated to the Armenian pagan idol Anahit. A Christian temple was founded here in the 5th century. The early medieval cemetery is scattered next to the monastery. Tanahat Monastery functioned until the late Middle Ages and is now in good condition. Compiled by St. Stepanos, Varaga St. Nshan Churches, Gladzor University Building, Economic Buildings and Cemetery, Monument to those killed in the Second World War in 1979; Malishka - lunch at 14:00. Church of St. Gevorg 1863, St. Anna's Church; Vayk
- Vayk Winery, wine tasting, Paskevich Bridge 17th century, 1 km west on the Arpa River, restored in 1827. by Paskevich; Azatek - Church of St. Stepanos 17th century, restored in the 1830s, Little Holy chapel, Chapel of St. Jacob (the Great Saint) in 1623, 2 km west; Por - Church (Chapel) in 1830, the bell tower: 1910; Gndevaz - "Gndevank" Monastery complex 10-17 centuries. Church of St. Astvatsatsin in 1686; Kechut - Kechut Reservoir, Church of St. Gayane, Geyser of mineral healing waters; Jermuk - St. Gayane Church, we will go up to the top of the mountain with a ropeway, from where a wonderful and spectacular view opens, we will have coffee and go back down, the statue of Israel Ori, then we will go down to the gorge of the Arpa river and admire the beautiful waterfall of Jermuk, Jermuk mineral water tasting room, Jermuk gallery; Vorotan pass, Bells, Syunik gates monument; Spandarian Reservoir, Cemetery field; Sarnakunk - Rock paintings in BC 3-2 millenia, at the place called "Jermajur" ("Takjur"), Sisian - Monument "Artsiv"/"Eagle" (Entrance to the city) 1975, supper 21:00; overnight.

 - Sisian
- breakfast 07:00, Shaki - waterfall; Sisian - The oldest megalithic observatory of Karahunj near Sisian. This is not the cave of Goris. In 1995, Swiss scientist, Doctor of Sciences H.P. Kleiner studied the Karahunj area. He paid attention to the N68 stone, in which rain water was filled in the hollow. The sun's ray reflected from the surface of the water makes a certain angle with the top of the stone N69. He expressed the opinion that the stand-alone stone N200 played the same role as the famous The Heel Stone at Stonehenge in England. Kleiner also discovered a number of instruments that were probably related to astronomy. Such was Prof. Bochkaryev's first main opinion. Later he used other methods. In 2003, he also came to the conclusion that Karahunj is more than 7,500 years old, noting that it is the oldest observatory in the world; Tomb dating back to BC. half of the 1st century, in the eastern quarter of the city of Sisian, near the cheese factory, a royal mausoleum, St. Grigor Church, Sisavan Monastery or St. Grigor Church of Sisian was consecrated in 689, a monument to the freedom fighters who died in the Artsakh war, built in 1993. Monument to the victims of the Great Genocide, built in 1993, the preserved part of the medieval bridge, Hushaghbyur to those who died in the Second World War in 1945, Karadaran built in 1972, in the center of the city, in the yard of which there are rock paintings BC 5-2 millenia, which were moved from Ughtasar, Tombstones, 15-16 centuries in the yard of the Karadaran, cave- residences, stone age, on the northwestern edge of the city, to the right of the Sisian - Shaki road and on the northern side of the city, St. East of St. John's Church, in"Geghi Glugh" place, Sisian History Museum; Aghitu
- A church in an early medieval village half-ruined, Monument 6th century, Source 1702, in the village; Vaghatin - Monastery complex Vorotnavanq 10-11 centuries - 2 km south of the village, on the edge of the Vorotan gorge, operated until the beginning of 20th century, dwelling caves in the late Middle Ages; Vorotan - Bridge in 1855. about 500 m from the village, single flight, built by Melik Tangi; Shamb - residential cave, late Middle Ages, Shamb - Darbas - Ltsen in the clay layer near the intersection, four hall, TATNI mineral water and canning factory, Shamb reservoir; Halidzor - lunch 14:00; Cable car connecting Tatev's Wings (Tatever), Halidzor and Tatev Monastery in Armenia. The "Tatever" cable car is registered in the Guinness Book of Records as the world's longest reversible cable car that moves without stopping (5752 m), 12 minutes of unforgettable flight over the Vorotan Gorge, sky highway at a height of 320 meters, modern engineering solutions by the group of Austro-Swiss Doppelmayr/Garaventa; Tatev - Church of St. Minas in 1646 three-nave basilica in the middle of the village, church built by Bishop Nerses, Tatev monastery, medieval monastic complex in Armenia. It is located in the south of Tatev village in Syunik region, on the right bank of the canyon of the tributary of the Vorotan river. According to tradition, the monastery was named after Eustatheos, disciple of the apostle Thaddeus. According to Stepanos Orbelyan, who authored the work "History of the Sisakan Province", the first church of Tatev Monastery was built in the 4th century, at the end of the 8th century it was the seat of the Syunyats bishopric. The silver giant (human-sized) "Babkenian cross" with a relic of Christ's wood cross (made by Vasak, the son of Prince Babik), the " Holy Sign of God Pierce " - from Byzantium, the relics of - St. John, St. Stepanos Nakhavka, St. Gregory the Illuminator, St. Hripsime, the hair of the Godmother/Virgin were brought here. Apart from the main structures, in the center of the yard, in 904, a swaying memorial column ("Scepter") was built, the only structure that survived many earthquakes intact. It is eight meters high, on the top of its octagonal pillar is an Armenian cross - khachkar and is dedicated to the Holy Trinity. The column rests on an octagonal plinth, consists of 12 parts, ends with an ornamented cornice, on which is placed a sphere symbolizing the Earth, on top of which is a khachkar - a compass. A clock and birds are depicted on the pillar; Built with a special lever-based technique that allows the column to swing during shocks and then return to its original position. The pillar was designed to swing to serve as an alarm warning system, alerting the monks to the danger of approaching invading armies. Thanks to the purchase of estates and donations, the monastery has become a major benefactor. In 848, prince Filipe Suni built the church of St. Gregory the Illuminator. Bishop Hovhannes undertook the construction of one of the largest Armenian churches, the St. Paul-Petros Cathedral, by the order of Ashot Syuni, the enthroned prince of Syuniq, which was assisted by Mrs. Shushanik. The foundation of the temple was laid in 895, the construction was completed in 906. The consecration was attended by King Smbat I, Prince Gagik Artsruni of Vaspurakan, Catholicos Hovhannes V Draskhanakertsi, Catholicos Simon II from Aghvan, representatives of the clergy and noble class. Tatev library opens; Oil press in 1787 about 20 m northeast of the main group of monuments, it has 4 production rooms, it was built by Archbishop Hovakim; we will return with the transport we left in Halidzor, which will take us to Halidzor through the beautiful Vorotan gorge.


Below the Tatev Monastery, in the 500-meter gorge of the Vorotan River, one of the wonders of Armenia's nature is located - the Travertine Natural Bridge. This natural wonder was formed over millennia by the constant action of water and wind, which eroded and carved the frozen lava masses. The natural bridge is 60 meters wide and 30 meters long. Not far from the bridge, you can take a dip in the hot springs. The more daring can descend to the river to glimpse the mysterious caves below the springs. In the depths of the Vorotan Gorge, over which the "Tatever" cable car passes, the Vorotan River flows. The picturesque gorge is rich in healing springs, ancient caves and hermits' shelters; The church of Tsakut in 932, north of the village, on the left bank of Vorotan, near the natural bridge from Travertine, was built by Bishop Hakob of Syunyats, the roof, the dome and the eastern wall were destroyed, the Great Desert of Tatev was founded by katolicos Hakob IV Dzughayetsi in 17-18th c., it is one of the valuable complexes of the late Middle Ages, it had a military significance in the 18th century, during the liberation struggle organized by David Bek. Yeghegnadzor - supper: 20:00, Overnight.

- Yeghegnadzor - breakfast 07:00, Saint Astvatsatsin Mother Church (Saint Sargis) [2], Armenian Apostolic Church in the courtyard of the church, on the right and left sides of the western door, there are three khachkars, two of which are dedicated to the memory of the immortal victims of the Great Armenian Genocide, and the other - to the martyrs of Saint Vardanants (battle). In the walls of the Church of Saint Astvatsatsin there are khachkars, some of which date back to the 12th century. The church used to bear the name of Saint Sargis, but over time it was renamed to Saint Astvatsatsin Church, which can be seen from the inscription on the western door of the church. "I rebuilt this Saint Sargis church...Grigor Melik, 1878"; Geological Museum of Yeghegnadzor, 1968; Monument to those killed in the Second World War, 1970; The dragon stone erected in the park named after Momik in the western part of Yeghegnadzor city BC. 2 millenia has a height of 330 cm, it was moved here from Selim's caravanserai in 1984; A bull's head is carved on the monument made of gray basalt stone, and below it is a 5 cm wide and 60 cm long high sculpture resembling a stream, Anastas Mikoyan's monument; Chapel of St. Hovhannes 10-17 centuries, 1 km south-east, to the right of the road leading to Agarakadzor, Agarakadzor bridge; Arpi - Cave called "Arji" (of Bear) 4 km south, it's a karst cave opened in 1981, Mozrov cave, karst multi-hall cave, Karayr - dwelling complex 12-14 centuries, in the north-east and north-west parts of the village; Aghavnadzor - Church of St. Astvatsatsin, 13-14 centuries, khachkar BC 2 millenia; 1009 on the south-west side, with initial significance: bull-shaped dragon, ordered by: Sargis the priest, Khachkar BC 2 millenia; 1199 on the south-west side, with the initial meaning: a bull-shaped dragon; Noravank is one of the magnificent medieval monuments of Armenia, which is also distinguished by its beautiful natural environment. There are evidences that there has been a sanctuary here since ancient times. The monastery was founded on the territory of two earlier existing churches in the 12th century and was built mainly in the 13th-14th centuries. Names of famous church and political figures of the period are connected with the history of Noravank. The history of the monastery is inseparable from the activities of Momik (1259-1333), a famous architect and sculptor of medieval Armenia. Momik began to work as a flourishing miniaturist in Cilicia, where he got acquainted with the late Gothic art spread by the crusaders. Probably, during his visit to Cilicia in 1286, Bishop Stepanos Orbelyan invited Momik to Vayots Dzor, where he soon became known especially as a sculptor-cross-stone maker. Momik is the architect and sculptor of the Church St.Astvatsatsin (1321) in Areni. His elegant bas-reliefs decorate the entrance stones of Noravank's hall. The khachkars erected by Momik completed the areas of Areni's Saint Astvatsatsin Church and Noravank complex. Notable figures and creators of medieval Armenia lived, created and are buried here in Noravank; Areni – Magel’s Cave or Magellan Cave, a karst cave in Armenia, in the Upi canyon of Vayots Dzor, on the 2nd km of the road leading to Noravank Canyon. In addition to the name Magel, he is also known as Magill. It was named after the hunter Magellan Arakelyan, who found the cave while hunting in 1980. It is one of the biggest caves in Armenia. It has been studied up to 1.7 km depth. It has many branches that have not yet been explored. Lunch 13:00; Areni cave, a complex of caves in the southeastern part of Armenia, in the village of Areni, Vayots Dzor region, on the banks of the Arpa river. Also known as "Bird Cave", in 2010 the world's oldest shoe was discovered here. In January 2011, the world's first winery was also discovered here. In 2011, a woman's skirt was discovered here dated to BC 3900; Church of St. Astvatsatsin 1321, architect: Momik, commissioned/ordered by Syunyats Bishop Hovhannes , restored in 1967-1969, restoration architect: Sh. Azatyan, Yu. Tamanyan, Areni Winery, founded in 1994, is one of the oldest and best wineries in the region. The factory produces a range of red, white and pomegranate wines. Since 2012, it has received about 30,000 tourists annually. Areni has been a family business since its foundation and has received a number of awards and medals for its wines. A visit to the factory includes a tour of the cellar, where you will see the oak barrels used for aging the wine, followed by a tasting of traditional and fruit wines. In the tea room on the upper floor, you can taste tea, coffee, watch a short film about Armenian winemaking and the history of the company. Bell tower - House-museum of Paruyr Sevak, St. Astvatsatsin Church, St. Hovhannes , 1811, 1 km north, in "Taghavank" place, completely rebuilt in 1974; Vardashat - Church of the 19th century, completely rebuilt in 1997, reconstructing architect T. Gevorgyan. In the mountains - S. Karapet church; Armash
- Asni gorge, S. Nshan rock-hewn church 10-12th century, Karayr accommodation complex 10-18th century; Ararat
- House-museum of the Armenian commander Vazgen Sargsyan, S. Hakob church, chapel, Ararat wine factory - wine tasting, Memorial to the 150th anniversary of the founding of Ararat and to those who died in the Second World War in 1976 and 1978, architect: L. Eloyan, the ceremonial opening took place in 1983, on May 9; supper at 21:00, overnight stay in Yerevan.

- breakfast 07:00; Lusarat - Khor Virap monastery complex; Avshar
- Avshar Winery founded in 1965, in the village of Avshar, which is one of the horticultural and fertile villages of the Ararat valley, a wine factory of the same name; tasting of wine, brandy and vodka was founded. Vedi - Church of St. Astvatsatsin, Angels' Gorge; Dalar - Church of St. Astvatsatsin, 1890 Kanachut - Church of Saint Gevorg in 1908.


Verin Artashat - Church of the 19th century, Monument to Yakov Sverdlov, 1959, House of Culture, 1957. Hnaberd – The place of Town Dvin, BC 3 millenia -AD 10th century. Verin Dvin - Church "Umra" 19th century Assyrian church; Shahumyan - Church of St. Astvatsatsin, built in 1887; Arevshat
- Church of St. Grigor Lusavorich 19th century; Mrgavan - St. Hakob 1902-1905, orderer/ client: Archbishop Khoren Muradbekyan; Burastan - St. Astvatsatsatsin 19th century, in the southern part of the Church of St. Astvatsatsin, 2015, Church of St. Jacob in 1642, rebuilt on the south-western edge: 19th century, Church;


Dimitrov - Church of St. Astvatsatsin, 1868; Church of St. Kiril 1840 Assyrian Church; Monument to Georgi Dimitrov in 1979; Monument to those killed in the Second World War, 1968, sculptor: S. Manasyan; Chapel St. Ojagh 19-20 centuries. The northern edge was thoroughly rebuilt in the 1970s by villager Hakob; supper at 20:00. Overnight in Yerevan.

 Yerevan 08:00 Breakfast, Gum Market, Vernisagge.free time, Vernissage.....


Farewell Lunch, 12:00,



Free hours, transfer to the airport.